530

narodowi’ (np. parzyć herbatę po angielsku, parzyć kawę po turecku), a w szczególności ‘sposób mówienia’, np. mówić po chińsku, po japońsku, po szwedzku. Ten ostatni typ jest nieograniczenie produktywny, jedyny wyjątek stanowią te nazwy narodowości, które nie tworzą odpowiedniego przymiotnika na -ski, np. mówić językiem hausa (język zachodnioafrykański), a nie 'po hausyjsku.

Pod względem znaczeniowym przysłówki typu: po mistrzowsku, po koleżeńsku są bardzo bliskie odpowiednim przysłówkom na -o: Zagrał po mistrzowsku || mistrzowsko, Zachował się po koleżeńsku || koleżeńsko, Robił zdjęcia po amatorsku || amatorsko, jednakże nie są z nimi równoznaczne. Główne różnice wynikają stąd, że oba typy wytwarzają różne własne znaczenia: w typie po- + -u pojawia się znaczenie ‘sposób zachowania się’ (po amerykańsku), szczególnie ‘językowy sposób zachowania się’ (mówić po niemiecku, po chińsku), w typie na -o, -e wytwarza się znaczenie ‘pod względem’, którego nie ma w typie prefiksalno-sufiksalnym, np. Deklamuje po aktorsku || aktorsko ‘w sposób właściwy aktorowi’, ale film słaby aktorsko ‘pod względem aktorskim’ i w tej pozycji nie można wstawić po aktorsku.

Przysłówki należące do omawianego typu w większości motywują się pośrednio przez rzeczownik: po chłopsku ‘jak chłop’, po amatorsku ‘jak amator’, a nawet motywacja rzeczownikowa dominuje. Przy takiej interpretacji derywaty te zawierają złożone sufiksy: po- + -sku (po aptekarska), po-+ -owsku (po ojcowsku), po- + -eńsku (po koleżeńsku) i in.

Od przymiotników tworzonych innym sufiksem niż -ski derywują się przysłówki za pomocą prefiksu po- i morfemu -emu, będącego genetycznie końcówką celownika złożonej odmiany przymiotników': po cywilnemu ‘w sposób cywilny’, ‘jak cywil’, po młodzieńczemu ‘w sposób młodzieńczy’, ‘jak młodzieniec’, po chłopięcemu (obcięte włosy) ‘w sposób chłopięcy’, ‘jak u chłopca’ itp. Jak widać, derywaty te mają jednocześnie motywację rzeczownikową.

Wiele z nich ma charakter potencjalny, obok po psiemu możliwe po krowiemu, po owczemu, jednakże daleko im do pełnej regularności. W większości zawarte jest znaczenie porównawcze traktować po macoszemu ‘jak macocha’, ubrany po wiosennemu, po balowemu ‘jak na wiosnę, na bal’, ale niektóre przekazują informacje o cesze przysługującej podmiotowi w momencie wykonywania akcji: Zabił po pijanemu ‘będąc pijanym’. Odpowiadał po trzeźwemu ‘będąc trzeźwym’. Bardziej złożoną strukturę semantyczną mają przysłówki: po mojemu, po twojemu ‘według mnie, ciebie’, po nowemu, po dawnemu ‘według nowego, dawnego zwyczaju’, które kontynuują pierwotne znaczenie tego typu: ‘według tego, na co wskazuje podstawa przymiotnika’ (np. po bożemu ‘według, zgodnie z nakazami Boga’).

Znacznie mniej liczny typ tworzą przysłówki derywowane prefiksem z-i sufiksem -a: z pańska, z cudzoziemska, z wileńska, z francuska itp. Podobnie jak typ poprzedni informują porównawczo o cesze czynności, wskazując jednocześnie na osłabienie tej cechy, np. Ubrany po pańsku, po francusku ‘jak pan, jak Francuz’ || z pańska, z francuska ‘trochę jak pan, jak Francuz’. Oprócz przysłówków o strukturze porównawczej, nawiązujących semantycznie do rzeczowników, należy tu kilka innych, głównie derywowanych od prymarnych

530