538 539 2

nych. Ich wydzielina krzepnie w delikatne, ale silne nitki. Ostatni segment tułowia (telson) jest drobny, owalny. Otwór odbytowy występuje po brzusznej stronie 12 segmentu.

Budowa wewnętrzna

Oskórek jest cienki, delikatny, zróżnicowany na tergity, pleury i .sternity. Liczba tergitów nie odpowiada liczbie stemitów, gdyż strona grzbietowa drobnonogów, co jest ich cechą charakterystyczną, jest pokryta, 15—24 płytkami, które powstają w rozwoju przez wtórne podzielenie się niektórych tergitów tułowia. To rozdzielenie tergitów na mniejsze jednostki ułatwia ciału ruchliwość, drobnonogi biegają zwinnie, szybko.

Zwój podprzełykowy jest połączony z pierwszym zwojem tułowia. W tułowiu występuje brzuszny łańcuch nerwowy z 11 — 12 zwojami.

Narządami zmysłowymi są: czułki, narząd skroniowy reagujący na stopień wilgotności środowiska, trichobotria reagujące na drgania cząstek powietrza i włoski dotykowe, które występują na całym ciele.

Drobnonogi oddychają tchawkami, ograniczonymi w występowaniu do przedniej okolicy ciała. Na głowie, po bokach, znajduje się para drobnych przetchlinek, a odchodzące od nich tchawki sięgają tylko do 3 pierwszych segmentów tułowia.

Serce jest długie, rozciąga się od 3 — 13 segmentu tułowia, ku przodowi wychodzi z niego tętnica głowowa. Ma 8 par ostiów. Cechą prymitywną u drobnonogów jest występowanie brzusznego naczynia krwionośnego.

Układ wydalniczy składa się z 2 par szczątkowych gruczołów szczękowych (cecha prymitywna) i pary długich cewek Malpighiego.

Gonady są parzyste, przechodzą w parzyste gonodukty, otwierające się gonoporami w przedsionku płciowym, występującym po stronie brzusznej 4 segmentu tułowia.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Drobnonogi są rozdzielnopłciowe. Płcie są do siebie podobne. Samice są jajorodne. Samce produkują spermatofory (cecha prymitywna), które samice wprowadzają do swoich układów rozrodczych. Jaja są bogate w żółtko, bruzdkują początkowo całkowicie, a następnie bruzdkowanie przechodzi w częściowe powierzchniowe, a więc bruzdkowanie jest podobne, jak u niektórych owadów bezskrzydłych.

Z jaj wylęgają się larwy, z 6—7 parami odnóży, rozwój pozazarodkowy jest więc anamorficzny. Postacie dojrzałe linieją, liczba linek może dochodzić do ponad 50.

SYSTEMATYKA

Scutigerella immaculata, do 8 mm długa, jest gatunkiem kosmopolitycznym (ryc. 203A). Żyje do 4 lat.

Poddział: dwuprzysadkowe — Dignatha Podgromada: dwuparce — Dlplopoda

Diagnoza: wije mające tylko parę szczęk; tułów zbudowany z 11-120 segmentów; pierwsze segmenty: 2—4 mają po parze, a dalsza po dwie pary odnóży; otwory płciowe z przodu tułowia.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Dwuparce są kosmopolityczne, nie występują jedynie na zimnych obszarach okołobiegunowych i na pustyniach. Najbogatszą faunę dwuparców mają obszary subtropikalne i tropikalne, pokryte bujnymi lasami. Góry zasiedlają do wysokości 3 000 m. Występują w miejscach wilgotnych. Kilka gatunków żyje w komensalizmie z mrówkami. Niektóre gatunki pojawiają się masowo i odbywają wędrówki. Ok. 8000 gatunków, w Polsce ok. 80. Odżywiają się głównie obumarłymi częściami roślin, są ważnymi producentami humusu, szczególnie w lasach. Schodzą głęboko do gleby i spełniają podobną rolę jak dżdżownice. Nieliczne gatunki są drapieżne lub wszystkożeme. Kilkanaście gatunków wyrządza szkody w uprawach roślin.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Dwuparce są wijami większymi niż drobnonogi, długość ich ciała wynosi od 2 mm do 30 cm. Poruszają się wolno, niektóre gatunki mają zdolność do zwijania się i nagłego znieruchomienia przy podrażnieniu. Ciało mają cylindryczne, spłaszczone po stronie brzusznej, albo spłaszczone grzbieto-brzusznie.

Głowa jest mała, szeroko osadzona na tułowiu (ryc. 203B-D). Część dwuparców jest ślepa, inne mają I do 8 oczek, różnie ułożonych na głowie. U większości form na głowie występuje narząd Tómósvary’ego. Czułki są krótkie siedmioczłonowe. Otwór gębowy z przodu ogranicza zesklerotyzowany fałd (epistom), a boki otaczają człony podstawowe żuwaczek. Żuwaczki mają złożoną budowę. Na ich członach podstawowych osadzone są dwa dalsze człony ruchomo zestawione ze sobą i płytka trąca z ząbkami. Na częściach końcowych występują grzebieniaste struktury, służące do oczyszczania otworu gębowego i ciała. Szczęki I pary są wykształcone w gnatochilarium, dużą płytkę nakrywającą od dołu część głowy wraz z otworem gębowym. Płytka (ryc. 204A) jest podzielona na płaty (o różnych kształtach u poszczególnych gatunków), na każdym płacie występują dwa wyrostki o znaczeniu czuciowym (głaszczki). Szczęki II pary nie występują.

Tułów składa się z 11 -120 segmentów. Pierwszy segment, zwany szyjnym, nie ma odnóży, otacza on kołnierzowato głowę. Trzy dalsze segmenty mają po parze dobrze wykształconych odnóży, a następne po dwie pary odnóży (ryc. 204B). Segmenty z dwoma parami odnóży są zwane diplosegmentami, są najbardziej charakterystyczną cechą dwuparców, od której pochodzi ich naz*

539