56,57 2

56

Teorie literatury XX wieku

lologto ¹nu

«Ać jawna mar/onia i ntnnago

drodze”^{1 26}. To krzyżowanie się myśli ma charakter tropologiczny (sym boliczny).Tropologia marzenia sennego to system przekształceń i zniekształceń treści ukrytej snu (gr. tropos - zwrot, obrócenie). Składają się na nią:

a)    Kondensacja, zagęszczanie (Verdicb/ung¹⁷). Tak działa metafora.

b)    Przesunięcie, przemieszczanie (Yersehiebung).Tak działa metonimia.

c)    Obrazowość (Darsteli barkeit). Słowa przekładane są na obrazy.

d)    Wtórne opracowanie (stkundare Bearbei/ung). Jeden obraz zostaje przekształcony w drugi.

Praca marzenia sennego, która prowadzi do zniekształcenia treści ukrv tej snu, poddana jest ciągłej cenzurze - Freud definiuje ją jako „stałą instytucję, której celem jest utrzymywanie w mocy zniekształcenia”¹®. Ana liza snu polega na odkształcaniu tego, co zniekształcone, czyli docieraniu do prawdziwej treści marzenia sennego przez odpowiednią wykładnię treści jawnej¹’.

3. Treść jawna (Trauminhalt), efekt pracy marzenia sennego, „to, co zachowuje się z niego w przypomnieniu”³⁰. Jest to „transkrypcja myśli sennych” „namiastka”’¹. Odznacza się niezrozumiałością i nieprzcjrzystością. „Wieloznaczność i nieokreśloność marzenia sennego stanowią jego nieodzowną właściwość”³³.

Marzenie senne można tłumaczyć tylko przy założeniu, że ma ono „w ogóle sens"’⁴, czyli - wbrew ówczesnym opiniom - że nie jest ono zjawiskiem marginalnym, lecz kluczem do życia psychicznego człowieka, albowiem „jako całość zastępuje [...] w postaci zniekształconej coś innego nieświadomego¹³⁵. Marzenie sennego /|.iwi to wytwór przejścia ukrytych myśli zc sfery nieświadomego do świadomości. To ftyehic/tu? _/a£ oracza, że nie jest ono „zjawiskiem somatycznym, lecz psychicznym”’⁶.

Son’, -.nu Z drugiej strony: „możność nadania sensu objawom nerwicowym przez interpretację jest niezbitym dowodem istnienia [... j nieświadomych procesów duchowych”³⁷. Oznacza to, że jeśli sens istnieje poza danym zjawiskiem, które na leży do dziedziny świadomego, to należy założyć, przyjąć za pewne, że źródłem

m usu jest to, co nieświadome. Marzenie senne „nie chce nikomu nic powiedzieć, tut* jest ono żadnego rodzaju komunikatem, przeciwnie, jest spreparowane w ten l|N»sób, by pozostać niezrozumiałym"¹*. Dlatego „nic należy zważać na dosłowni brzmienie marzenia sennego, lecz na sens jego po tłumaczeniu”¹’. Oznacza In, ze żadne marzenie senne nie ma sensu samo w sobie, ale ów sens otrzymuje dopiero po interpretacji, która jest jego niezbędnym składnikiem. Innymi sło-i Wy: sens ujawnia się wyłącznic retroaktywnie,jako efekt interpretacji. Z herme-JjtCtitycznego punktu widzenia, marzenie senne jest nicautonomicznc,gdyż domaga się dotarcia do tego, co je warunkuje, czyli pracy marzenia sennego i ukryły* h myśli.

()bjaśnianie marzeń sennych polega na przebyciu tej samej drogi, na której j l"iWNtulo marzenie senne, tyle że w kierunku odwrotnym: „Praca tłumacząca dą-tty do usunięcia pracy marzenia sennego"⁴⁰, czyli usunięcia zniekształcenia, jakie lyprowadzila praca marzenia sennego, „fasady marzenia sennego”⁴', i dotarciu do |i i a w d z i w ej treści snu, która staje się oczywista natychmiast po uświadomie-|Ui Pisząc o nieusuwalnej obecności symboliki w marzeniu sennym, Freud za-Iiw.i tał, żc „nawet gdyby cenzura była wykluczona, to i wtedy nic bylibyśmy w stalli* /mzumieć marzeń sennych, jawne marzenie senne nie byłoby identyczne ze lyiin ukrytymi myślami"⁴¹. Oznacza to, że rozumienie polega na ustaleniu iden-nMio'« i między treścią jawną a ukrytą, między symptomem a jego źródłem, na niu różnicy, jaka je dzieli. Rozumieć sen to „rozsunąć tkaninę pracy sen-I i wejrzeć do źródła. Tu jednak pojawia się zasadniczy problem.

pltania i bezradność

|f iwnwyin i niekwestionowanym założeniem hermeneutyki XIX wieku od JfltTtin u bera (a nawet Kanta) do Diltheya jest rozumienie autora lepiej, niż Iiiih bi« /rozumiał. Jak trafnie pisał Dilthcy w tym samym 1900 roku, Jfym ukazało się Objaśnianie marzeń sennych, „teza ta stanowi nieuchronną Ifewfncję teorii o tworzeniu nieświadomym”⁴⁴. Teza o „tworzeniu nieświa-Jlli" ji Nt także punktem wyjścia Freuda. Podstawowa zasada Diltbcyowskicj Bfauiyki brzmi: zrozumieć autora lepiej, niż on sam siebie zrozumiał, czyli w - >1 mc odtworzenia cudzego życia"⁴¹. Wykładnia zaś jest próbą zni-

■Pil > 1 r.

■»,' |M-

WK« ">•

Htylrw,» '*•*>.

tenin senne, op. cit., s. 406.

■' W I Mil luty, /Wwitnnie hermeneutyki, |w:| uiem, Piun.i e\fetyi7.ne, tłum K Kr/cimrniowa. • vv«ięp, komentarz Z. Kmlcruwlez, Warszawa 1 (>82,11. tio. ch>.

Na czym polega objaśnianie marzeń sennych?

Rozumienie snu

Teza klasycznc*| hermeneutyki

Diltheya koncepcja herme-neutyczna

1

   Ibidem, s. 371.

*    Pamiętajmy, żc w słowie Yerdichtung ukrywa się słowo Dichtung- poezja, którą można zdefiniować jako mowę zgęszczoną.

'¹ S. Freud, Wsttf dopsychoanalizy, op. ci/., s. 163.

2

Jeśli jednak praca snu - zniekształcenie - jest interpretacją, to analiza snu - odkształcenie -jest interpretacją interpretacji, co komplikuje oczywistość ostatecznej wykładni.

**■ S. Freud, Marzenia senne, op. cii., s. 358.

³' Idem, Wstfp do psychoanalizy, op. cit., s. 191.

“ Ibidem, s. 137; idem. Marzenia senne, op. cit., R. 358.

¹¹ Idem, Wstfp do psychoanalizy, op. ci/., s. 241. ^u Ibidem, i. 165.

“ Ibidem, i. 137.

'¹ Ibidem, ». 113,

^,f Ibidem, r, j H 1.