56,57

Teorie literatury XX wieku

iologia snu

drodze”’⁶. To krzyżowanie się myśli ma charakter tropologiczny (sym boliczny).Tropologia marzenia sennego to system przekształceń i zniekształceń treści ukrytej snu (gr. tropos - zwrot, obrócenie). Składają się na nią:

a) Kondensacja, zagęszczanie (Verdich/ung²⁷).Tak działa metafora.

b) Przesunięcie, przemieszczanie (Verschleb ung). Tak działa metonimia.

c) Obrazowość (Darstellbarkeit). Słowa przekładane są na obrazy.

d) Wtórne opracowanie (sekunddre Bearbeitung). Jeden obraz zostaje przekształcony w drugi.

Praca marzenia sennego, która prowadzi do zniekształcenia treści ukry tej snu, poddana jest ciągłej cenzurze - Freud definiuje ją jako „stałą instytucję, której celem jest utrzymywanie w mocy zniekształcenia”’⁸. Ana-bza snu polega na odkształcaniu tego, co zniekształcone, czyb docieraniu do prawdziwej treści marzenia sennego przez odpowiednią wykładnię tre ści jawnej’⁹.

«Ać jawna marzenia sennego

3.Treść jawna (Trauminhalt), efekt pracy marzenia sennego, „to, co zachowuje się z niego w przypomnieniu”^{1 2 3 4}”. Jest to „transkrypcja myśk sennych”’', „namiastka””. Odznacza się niezrozumiałością i nieprzejrzystością. „Wie loznaczność i nieokreśloność marzenia sennego stanowią jego nieodzowną właściwość”³³.

iko zjawi-sychlczne

‘iBna snu

Marzenie senne można tłumaczyć tylko przy założeniu, że ma ono „w ogóle sens”³⁴, czyb - wbrew ówczesnym opiniom - że nie jest ono zjawiskiem marginal nym, lecz kluczem do życia psychicznego człowieka, albowiem „jako całość zastępuje [...] w postaci zniekształconej coś innego nieświadomego”³⁵. Marzenie senne to wytwór przejścia ukrytych myśli ze sfery nieświadomego do świadomości. To zaś oznacza, że nie jest ono „zjawiskiem somatycznym, lecz psychicznym”³⁶.

Z drugiej strony: „możność nadania sensu objawom nerwicowym przez interpretację jest niezbitym dowodem istnienia [...] nieświadomych procesów duchowych”³⁷. Oznacza to, że jeśli sens istnieje poza danym zjawiskiem, które na leży do dziedziny świadomego, to należy założyć, przyjąć za pewne, że źródłem

I Psychoanaliza

Na czym polega objaśnianie marzeń sennych?

bonsu jest to, co nieświadome. Marzenie senne „nie chce nikomu nic powiedzieć, nu- jest ono żadnego rodzaju komunikatem, przeciwnie, jest spreparowane w ten Sposób, by pozostać niezrozumiałym”³®. Dlatego „nie należy zważać na dosłowni brzmienie marzenia sennego, lecz na sens jego po tłumaczeniu”³⁹. Oznacza to, ze żadne marzenie senne nie ma sensu samo w sobie, ale ów sens otrzymuje dopiero po interpretacji, która jest jego niezbędnym składnikiem. Innymi sło-Wy\ sens ujawnia się wyłącznie retroaktywnie, jako efekt interpretacji. Z herme-lirti tycznego punktu widzenia, marzenie senne jest nieautonomiczne,gdyż do-piuga się dotarcia do tego, co je warunkuje, czyli pracy marzenia sennego i ukry-tyi h myśli.

Rozumienie snu

Teza klasycznej hermeneutyki

; (Objaśnianie marzeń sennych polega na przebyciu tej samej drogi, na której Bow .lalo marzenie senne, tyle że w kierunku odwrotnym: „Praca tłumacząca dą-■y do usunięcia pracy marzenia sennego”⁴⁰, czyli usunięcia zniekształcenia, jakie ■}>n iwadziła praca marzenia sennego, „fasady marzenia sennego”⁴', i dotarciu do Bf » w d z i w ej treści snu, która staje się oczywista natychmiast po uświadomieniu, Pisząc o nieusuwalnej obecności symboliki w marzeniu sennym, Freud za-■Wn/.il, że „nawet gdyby cenzura była wykluczona, to i wtedy nie bylibyśmy w sta-^WO/umieć marzeń sennych, jawne marzenie senne nie byłoby identyczne ze ■tryini ukrytymi myślami”⁴³. Oznacza to,że rozumienie polega na ustaleniu iden-M9.110 między treścią jawną a ukrytą, między symptomem a jego źródłem, na pii< si< uiu różnicy, jaka je dzieli. Rozumieć sen to „rozsunąć tkaninę pracy sen-■f*' I wejrzeć do źródła. Tu jednak pojawia się zasadniczy problem.

Hjhinia i bezradność

Diltheya koncepcja herme-neutyczna

HBwnwym i niekwestionowanym założeniem hermeneutyki XIX wieku od pfii i in i< bera (a nawet Kanta) do Diltheyajest rozumienie autora lepiej, niż Ih niebie zrozumiał. Jak trafnie pisał Dilthey w tym samym 1900 roku, ■liii ym ukazało się Objaśnianie marzeń sennych, „teza ta stanowi nieuchronną ^Hj|VVrui ję leorii o tworzeniu nieświadomym”⁴⁴. Teza o „tworzeniu nieświa-nn" jest także punktem wyjścia Freuda. Podstawowa zasada Diltheyowskiej u< uiil 1 lu zmi: zrozumieć autora lepiej, niż on sam siebie zrozumiał, czyli ■nu i<* w Robie odtworzenia cudzego życia”⁴⁵. Wykładnia zaś jest próbą zni-

jWti/' W,« 141

mi.

Wśith'*, » |IJ7

Itu , Ifuj

Wmh, t /.. • rnlu senne, of>. 406.

W I itlllmy, fowittinie hermeneutyki, | w: | idem, 1'iirnn estetyczne, tłum K. Krzemieniowa, Wnlvp, komentarz Z. Kiulcrowicz, Warszawa 1 <>Ka.». j 10.

'* Ibidem, s. 371.

Pamiętajmy, że w słowie Verdich/ung ukrywa się słowo Dich/ung - poezja, którą można zdc liniować jako mowę zgęszczoną.

’* S. Freud, Wstęp do psychoanalizy, op. ci/., s. 163.

'• Jeśli jednak praca snu - zniekształcenie - jest interpretacją, to analiza snu - odkształcenie -jest interpretacją interpretacji, co komplikuje oczywistość ostatecznej wykładni.

*" S. Freud, Marzenia senne, op. ci/., s. 35 8.

¹ Idem, Ws/fp do psychoanalizy, op. ci/., s. 191.

¹¹ Ibidem, 8. 137: idem, Marzenia senne, op. ci/., s. 358.

¹³ Idem, Wstęp do psychoanalizy, op. ci/., s. 241.

³⁴ Ibidem, 8.165.

³¹ Ibidem,*. 137.

* Ibidem, 8. li).

^,f Ibidem, K. jH |