88,89

88

Teorie literatury XX wieku

6. Ś c i s ł ą, bo ściśle naukową, to znaczy rygorystyczną i neutralną światopogi) dowo,co pozwala jej być podstawą wszelkich innych nauk szczegółowych. Choć sam Husserl przyznawał, że pisząc Badania..., był .filozoficznym dzici kicm”, to jednak nie miał racji Ingarden, twierdząc, że dzieło to jest jedynie „ra czcj zbiorem rozpraw niż jednolitą książką” i nic daje „jakiejś nowej a jednolitej problematyki filozofii w ogólc”^,ł. Fenomenologia wynikająca z Badań logicznych nie miała być programem, ale „próbami dającej się rzeczywiście przeprowadzić fundamentalnej pracy na bezpośrednio zobaczonych i uchwyconych rzeczach"' Na rezultatach Badań... miały się wesprzeć kolejne etapy pracy Husserla i całej fenomenologii.

Ugruntowanie

Husserla Idea fenomenologii

W 1907, rok po wygłoszeniu przez Willliama Jamesa wykładów na temat pragmatyzmu, Husserl wygłasza pięć wykładów, którym nadaje tytuł Idea fenomenologii. Tu po raz pierwszy publicznie sformułował idee, które określą jego całe późniejsze myślenie. W swoim prywatnym notatniku zanotował w tym czasie:

dla fenomenologii, która ma być teorią poznania, dla istotowej nauki o poznaniu (apriort) odniesienie empiryczne pozostaje wyłączone. W ten sposób powstaje fenomenologia transcendentalna i nią właśnie było to, czego okruchy przedstawione zostały w Badaniach logicznych

[rzy potJul.iwo-wu kategorie [fimotnenologii

¹ świadomość i Konstytuująca

■ korelacja - relacja między przedmiotem a świadomością, polegająca na tym, że limy przedmiot jest odpowiednikiem (czyli korchtcm) aktu świadomości, co oznacza, że zostaje on przekształcony przez akt jx> znania i staje się fenomenem, który posiada jakieś znaczenie. Bliska temu rozumieniu korelacji jest kategoria objęci ky correlatwe (przedmiotowego odpowiednika) wpro wadzona do teorii poezji przez T.S. Eliota (to-zob. Formalizm amerykańiki).

Trzy podstawowa kategorie fenomenologii wypracowane w Ideifenomenologii to: korelacja, konstytucja i redukcja. „Transcendentalna fenomenologia jest fenomenologią konstytuującej świadomości”. Konstytuującej, to znaczy tworzącej przedmioty poznania.

Fenomenologia [w przeciwieństwie do psychologii] nic dotyczy świata, jest czystym badaniem transcendentalnym, w którym ma być ukazane, w jaki sposób konstytuuje się świat realny jako k o r c 1 a t czystej świadomości’⁴.

*' U. Ingarden, Edmund Huutrl, (w:) ulem, '/. badań nad filozofią roigólczemą. Warszawa 1 <>(i j, ». 388.

■' E. I lusscrl. Badania logic zne, t. 1, of>. (U., t>. $.

" W. Bicrnal, Wprcuuuhenie tins/ifiwy, (w‘.) |\ I IiumiI, Idea fenomenologii ,of> rił.,% (1.

'• U Ingatiłrii,    do fenomenologii lluuetla ,og 41 .|j

Ib właśnie „przebadanie korelacji między aktem, znaczeniem i przedmiotem nt zadaniem transcendentalnej fenomenologii". Czym jest i jak istnieje świa-• I mość? Istnieje jako „intencjonalny odpowiednik mnogości przeżyć świadomych - istnieje nie absolutnie dla sic-

Fenomenoloc

transcendon

talna

■ i MANSCKNdentai.ny (łac. tramcemło • wykraczam) - wykraczający poza doświadczenie zmysłowe, w stronę rozumu, który ustanawia warunki możliwości Hyrirlkicgo doświadczenia. Rozróżnienie ugiuntowanc przez Kanta, oddzielającemu Marannic to, co zmysłowe, od tego, co > fu/umne. Uwaga: transcendentny to nic n iiiNcendcntalny! Transcendentny w fc-ifKMiionologii jest świat zewnętrzny, transcendentalny zaś sam rozum (ściślej zaś: ŚWtiii ioraość).

bie, lecz tylko jako odpowiednik"¹⁵. Na tym właśnie polega korelacja: przedmiot jest odpowiednikiem (= korela-tem) aktu świadomości, co oznacza, że zostaje on przekształcony przez akt poznania i staje się fenomenem, który posiada jakieś znaczenie. Dla świadomości bowiem, aby wszystko miało sens (a to jest warunek poznawałności świata), rzeczy muszą się przekształcić w fenomeny, czyli coś, co jawiąc się świadomości, obarczone jest już znaczeniem, iit nieprzekształcony przez świadomość w fenomen nie tylko nic ma sensu, I |h ./ostaje poza możliwością poznania. Dla Husscrla to, co dane - przedmiot •m jonalny = fenomen. Wedle późniejszej terminologii zastosowanej w Ideach: cl,u j.i między aktem świadomości i przedmiotem świadomości to spr/ęgnię-(mlpowicdnio) noezy i noematu. Zapamiętajmy: ani rzeczy jako takie, ani Byłek jako taki nie są godne fenomenologicznej uwagi. I rzeczy, i człowiek rą przejść przez „oczyszczenie” ze swych empirycznych właściwości, by wkro-ii i „właściwą”scenę fenomenologicznych rozważań. Tu tkwi fcnomcnolo-)C źródło dwudziestowiecznej hermeneutyki.

Ilintt'losowanie transcendentalnej fenomenologii kieruje się więc ku „świa-i jako świadomości", kieruje się tylko ku fenomenom, czyli temu, co się

przejawia świadomości, „przy wyłączeniu wszelkiego empirycznego uznania [w hyciej”'⁶. Chodzi tu o podporządkowanie spostrzeżenia zewnętrznego (=e m pi rycz n ego) spostrzeżeniu wewnętrznemu. Czym jest owo wyłączenie świata empirycznego? To słynna Husserlowska redukcja transcendentalna, której zasada zostaje tu właśnie po raz pierwszy sformułowana. Pytanie Frtwnwi' brzmi następująco: jak poznać coś, co wykracza poza świadomość? hvi» d/ j» it (samo)oczywista: przenieść sferę poznania z transcendencji, czy-^(•i zywistośt i znajdującej się poza świadomością, do immanencji, czyli sa-| HWiadomoikl, czyli wymknąć się światu empirycznemu, doświadczalnemu

redukcja transcendentalna Jgii|ą«.'ii n.i wzięciu w nawias świata jftncgo (1 lusscrl rnówi o wzięciu TWlil* trzv o naturalnym nastawieniu) pMH / aktywności samej świadomości. Md* żyjący zostaje zredukowany do f| «wimlomośd.Ziiś rzeczy do pr/cd-|w lybdantonych przez świadomość im, • /ylk Irnomcnów.

i, i jq,

ŁjllliHMitl, /enunicno/oy_tn ."['•tt.' }■

Fenomen

Noeza i noo

Redukcjo t cendontoll