88,89

88

Teorie literatury XX wieku

6. Ś c i s ł ą, bo ściśle naukową, to znaczy rygorystyczną i neutralną światopoglą dowo, co pozwala jej być podstawą wszelkich innych nauk szczegółowych.

Choć sam Husserl przyznawał, że pisząc Badania..., był „filozoficznym dzicc kiem”, to jednak nie miał racji Ingarden, twierdząc, że dzieło to jest jedynie „ra czej zbiorem rozpraw niż jednolitą książką” i nie daje „jakiejś nowej a jednolitej problematyki filozofii w ogóle”³'. Fenomenologia wynikająca z Badań logicznych nie miała być programem, ale „próbami dającej się rzeczywiście przeprowadził fundamentalnej pracy na bezpośrednio zobaczonych i uchwyconych rzeczach”'¹, Na rezultatach Badań... miały się wesprzeć kolejne etapy pracy Husserla i całej fenomenologii.

Ugruntowanie

Husserla Idea fenomenologii

W 1907, rok po wygłoszeniu przez Willliama Jamesa wykładów na temat prag matyzmu, Husserl wygłasza pięć wykładów, którym nadaje tytuł Idea fenomenologii. Tu po raz pierwszy publicznie sformułował idee, które określą jego całe późniejsze myślenie. W swoim prywatnym notatniku zanotował w tym I czasie:

dla fenomenologii, która ma być teorią poznania, dla istotowej nauki o poznaniu (apriori) odniesienie empiryczne pozostaje wyłączone. W ten sposób powstaje fenomenologia transcendentalna i nią właśnie było to, czego okruchy przedstawione zostały w Badaniach logicznych.

trzy podstawowa kategorie tunomonotogii

świadomość

konstytuująca

■ korelacja - relacja między przedmiotem a świadomością, polegająca na tym, że dany przedmiot jest odpowiednikiem (czyli korelatcm) aktu świadomości, co oznacza, że zostaje on przekształcony przez akt |x> znania i staje się fenomenem, który posiada jakieś znaczenie. Bliska temu rozumieniu korelacji jest kategoria objectwe correlative (przedmiotowego odpowiednika) wprowadzona do teorii poezji przez T.S. Eliota (ł-o-zob. Formalizm amerykański).

Trzy podstawowe kategorie fenomenologii wypracowane w Ideifenomenologii I to: korelacja, konstytucja i redukcja. „Transcendentalna fenomenologia jest fenomenologią konstytuującej świadomości”. Konstytuującej, to znaczy tworzącej przedmioty poznania.

Fenomenologia [w przeciwieństwie do psychologii] nie dotyczy świata, jest czystym badaniem transcendentalnym, w którym ma być ukazane, w jaki sposób konstytuuje się świat realny jako k o r e 1 a t czystej świadomości¹⁴.

" R. Ingarden, Edmund Husserl, [w:] idem,Z badań tiadj'Hozofiq wsfaSkzesmf, Warszawa 1963, a. 388.

¹¹ E. 1 liiHscrl, Badania foniczne, t. 1, of>. tił„«. t,.

" W. Biernat, Uprowadzenie wydawcy, |w:| E. I Iumncm I, Idea fenomenologii..., of>. ci!., » (>.

" Ił Ingarden, do/eiwmentdofiii lluuerla ,»/> ci!.,». ą 1 ąi.

II fenomenologia

89

I W właśnie „przebadanie korelacji między aktem, znaczeniem i przedmiotem Uim zadaniem transcendentalnej fenomenologii”. Czym jest i jak istnieje świa-fcmość? Istnieje jako „intencjonalny odpowiednik mnogości przeżyć świadomych - istnieje nie absolutnie dla siebie, lecz tylko jako odpowiednik”³⁵. Na tym właśnie polega korelacja: przedmiot jest odpowiednikiem (= korela-tem) aktu świadomości, co oznacza, że zostaje on przekształcony przez akt poznania i staje się fenomenem, który posiada jakieś znaczenie. Dla świadomości bowiem, aby wszystko miało sens (a to jest warunek poznawalności świata), rzeczy muszą się przekształcić w fenomeny, czyli coś, co jawiąc się świado-

_    mości, obarczone jest już znaczeniem.

■wlał ilieprzekształcony przez świadomość w fenomen nie tylko nie ma sensu, B) I pi i/< isiajc poza możliwością poznania. Dla Husserla to, co dane = przedmiot ■gin |un:ilny = fenomen. Wedle późniejszej terminologii zastosowanej w Ideach: wliu j.i między aktem świadomości i przedmiotem świadomości to sprzęgnię-lb (odpowiednio) noezy i noematu. Zapamiętajmy: ani rzeczy jako takie, ani nwn k jako taki nie są godne fenomenologicznej uwagi. I rzeczy, i człowiek | u zejść przez „oczyszczenie” ze swych empirycznych właściwości, by wkro-■f na „właściwą" scenę fenomenologicznych rozważań. Tu tkwi fenomenologie źródło dwudziestowiecznej hermeneutyki.

Kiiinieicsowanie transcendentalnej fenomenologii kieruje się więc ku „świa-■odi i jaki i świadomości”, kieruje się tylko ku fenomenom, czyli temu, co się

przejawia świadomości, „przy wyłączeniu wszelkiego empirycznego uznania [w bycie]”³⁶. Chodzi tu o podporządkowanie spostrzeżenia zewnętrznego (=empirycznego) spostrzeżeniu wewnętrznemu. Czym jest owo wyłączenie świata empirycznego? To słynna Husserlowska redukcja transcendentalna, której zasada zostaje tu właśnie po

Fenomenoloc

transcenden

talna

■ i hanscendentalny (łac. transcendo • wykraczam) - wykraczający poza doświadczenie zmysłowe, w stronę rozu-¹ lim, który ustanawia warunki możliwości Vt"i/,rl kiego doświadczenia. Rozróżnienie Ugi u litowane przez Kanta, oddzielające-gi i a a rannie to, co zmysłowe, od tego, co Efusuinne. Uwaga: transcendentny to nie (ttiinnccndentalny! Transcendentny w fe-Bnincnologii jest świat zewnętrzny, trans-irudrntalny zaś sam rozum (ściślej zaś: I lwi iii lotność).

redukcja transcendentalna Ibglijil' i im wzięciu w nawias świata 0I| u. u (I lusscrl mówi o wzięciu Hhi tezy •• naturalnym nastawieniu) / aktywności samej świadomości. Hi iw li I tyjący zostaje zredukowany do ■Wi | u III!• MII' > ■ I. M' I/c /\ lin przed

Muli

"łlHIi

Uiar/onych przez świadomość I fenomenów.

Fenomen

Noeza i non

Redukcjo I cendontnli

<|H

Im.

Im I

raz pierwszy sformułowana. Pytanie ŚFUwr brzmi następująco: jak poznać coś, co wykracza poza świadomość? dcii/ jest (samo)oczywista: przenieść sferę poznania z transcendencji,czy-CHywistości znajdującej się poza świadomością, do immanencji, czyli sa-i iilomoścl, czyli wymknąć się światu empirycznemu, doświadczalnemu

PWi" t to J¹ i lllllllll 1 I.

, <>f>. ii/.,*. 7.