58,59

58,59



Teorie literatury XX wieku

Oswojenie


welowania różnic między jednostkami (między interpretowanym autorem a interpretującym, między chorym i analitykiem), gdyż inaczej nie byłoby możliwe rozumienie. Hermeneutyka jest więc możliwa tylko wtedy, gdy rozumienie jest „zawsze możliwym powrotem do źródła, przełamaniem wszelkiego dystansu, niczym nie zakłóconym oglądem, w którym sens jest zawsze obecny”46. Owa pełna obecność sensu jest efektem tego, co w znacznie późniejszej teorii hermeneu-tycznej47 otrzyma nazwę przy-swojenia lub o-swojenia. Rozumiem coś tylko dlatego, że czynię to czymś własnym, że oswajam tego czegoś obcość i umieszczam w granicach w pełni kontrolowanej przez siebie zrozumiałości. I właśnie dlatego Dilthey musi napisać: „Przesłanką objaśnienia [...] jest [...] doskonałe zrozumienie’’48. Doskonałe, czyli pełne. Dokładnie tak samo rozumuje Freud:

Epifania


Kto przemierzył wąski jar i nagle dotarł na wzniesienie [...] gdzie otwiera się rozległy widok na wszystkie strony świata, ten może spocząć na chwilę i zastanowić się, dokąd najpierw skierować swe kroki. Podobnie dzieje się i z nami, gdy już mamy za sobą [...] objaśnienie marzenia sennego. Oto stoimy przed olśniewającym blaskiem momentalnego poznania49.

W ten sposób Freud wpisuje się w o p t y m i s t y c z n ą tradycję her-meneutyczną: wedle niej a) sens istnieje przed aktem interpretacji (takie jest założenie Freuda: marzenie senne to twór sensowny), b) sama interpretacja jest wyłącznie narzędziem, drabiną, którą powinniśmy odrzucić, dotarłszy do celu (gdyż stanowi ona rewers pracy marzenia sennego, a ono samo jest podrzędne), oraz c) ostatecznym celem interpretacji jest przyswojenie, czyli uświadomienie sensu (jakim jest stłumione życzenie).

Sytuacja jednak nie jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać. Otóż w rozdziale siódmym Objaśniania marzeń sennych, zatytułowanym O psychologii procesów sennych, Freud pisze:

Mroczne

miejsce

ythonnollzy


58


wszystkie drogi, jakimi dotąd zdążaliśmy, wiodły nas ku światłu, ku wyjaśnieniu [a nawet „oświeceniu”:Aujklarung\ i pełnemu zrozumieniu \zutn vol-ten Verstdndnis)\ od chwili jednak gdy zawładnęło nami pragnienie głębszego wejrzenia w procesy psychiczne zachodzące w trakcie snu, wszystkie ścieżki, którymi zdążamy, będą nas wiodły w mrokis°.

Ten sam obraz mroku i ciemności, Dunkę/, pojawia się kilkanaście stron dalej, gdzie Freud powiada, że na pytanie, czy każdy sen może zostać wyjaśniany, należy odpowiedzieć przecząco.

^ '/... Krasnotiębski, Rozumienie ludzkiego zachowaniu. Próby filozoficznego uzasadnienia nauk humanistycznych i społecznych, Warszawa 1984, s. 88-89.

,r toZob. Hermeneutyka.

41 W. Dilthey, Uzupełnienia z rękopisów, | w: | idem, Pisma estetyczne, op. cif., *.116.

^ S. FYcud, Objaśnianie marzeń sennych, op. cit., *. 118.

Ibidem, a. .110

I 'sychoanaliza

59


Pępek snu


Nawet w wypadku doskonale objaśnionych marzeń sennych często trzeba zostawić jakieś mroczne miejsce \eine Stelle im Dunkel\} ponieważ w trakcie wykładania zauważa się, że bierze tam początek kłąb myśli [ein Knauel vom Traumgedanken], który opiera się rozwikłaniu, który jednak nie wniósł też żadnego dalszego wkładu do treści sennej. Jest to pępek snu [derNabel des Traums], w którym dotyka on tego, co nieznane5'.

Sen jako reprezentacji


Odkształcani myśli sennej


Rozdarcie


Interpretacji i autobiogr.i


Przypomnijmy, że główna teza Freuda dotycząca marzenia sennego (i główna teza psychoanalizy w badaniach literackich) oparta jest na kategorii reprezentacji i brzmi tak: sen (tekst) jest takim typem reprezentacji, w którym jawni treść snu (Trauminhalt) reprezentuje treść utajoną, czyli myśl snu (Traumge-danie). Praca marzenia sennego polega na wytworzeniu myśli sennych (sens) I przekształceniu ich w treść snu (tekst). To właśnie przekształcenie, Umwand-luny, Freud nazywa reprezentacją, Darstellung^. Relacja między tymi dwoma polni) miatni snu jest analogiczna do relacji między oryginałem a przekładem, zakła-i In więc w oczywisty sposób semantyczną symetrię między myślą snu a jej tre-w|i|, inaczej nie byłoby bowiem mowy o oryginale i przekładzie. Jednak, z drugiej bit*my, Freud upiera się przy radykalnej asymetrii treści i myśli, która to asyme-liu jc t warunkiem koniecznym pracy snu. Interpretacja jest w sensie ścisłym mik ztalcaniem lub przywracaniem do kształtu wyjściowego pierwotnej myśli Iblilicj, czyli - by ująć to w kategoriach literaturoznawczych - przechodzeniem w d | .1 w n c j warstwy tekstu do utajonej lub od jawnych znaczeń gin niejawnego sensu albo też - by użyć strukturalistycznej terminologii lingwi-Ryi /ni | od signifiants do signifies. W ten sposób hermeneutyka Freuda jest K/darta: z jednej strony zmierza do epifanii sensu, skrytego za zasłoną tekstu TjU, t di ugiej strony jednak tej epifanii doświadczyć nie może, albowiem proces Ihrpicl.n ji jest tylko odwrotnością pracy marzenia sennego, które oparte jest na u. l ' .1. niu. Sama interpretacja zaś jest dyskursem, który ma silnie autobiogra-jUMii /n.u /cnie. Freud bowiem w Objaśnianiu marzeń sennych nieustannie oporni i własną historię, własne sny, przedstawia ich wytłumaczenie - i w ten sposób ni l/i, żc nic ma interpretacji, która nie byłaby zanurzona w życiu interpretato-iik juk każdy tekst, tak i każda interpretacja jest przebraną autobiografią.

i tiolypy i symbole

|ć ii/\M o stało się jasne,że doktryna Freuda poddaje się wielu interpretacjom,

nym obozie


Hi li elektem jest podział wewnątrz psychoanalitycznego obozu. Najwcześ- Rozłam wp ■ ih|../..II ml swego mistrza Carl Gustav Jung (1875-1961), który teorię nie- choanaillye

Iw i.i. k mu nici przeniósł na grunt badań wyobrażeń zbiorowych, poszukując w dzic-


441

li |/,n |h)W(hIii psychoanalizę można tukże rozumieć jako teorię reprezentacji - zob. I' Małkowski, O reprezentacji, [w:] Kulturowa teoria literatury, Główne fsojfcia i próbie ni M l’, Markowski, U Nycz, Kraków joo6.

VI


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
58,59 2 58 Teorie literatury XX wieku Oswojenie welowania różnic między jednostkami (między interpre
120,121 120 Teorie literatury XX wieku maliści tak chętnie przywitali rewolucję w Rosji (bo stanowił
144,145 144 Teorie literatury XX wieku ko taka spotykała się z krytyką bada Nowa Krytyka jako
120,121 120 Teorie literatury XX wieku maliści tak chętnie przywitali rewolucję w Rosji (bo stanowił
100,101 2 100 Teorie literatury XX wieku Proces czytania jako aktywność nieprzewidywalna ści es
100,101 100 Teorie literatury XX wieku Proces czytania jako aktywność nieprzewidywalna ści este
106,107 106    Teorie literatury XX wieku 1975: Pierwsza monografia niemieckiej szkoł
106,107 106    Teorie literatury XX wieku 1975: Pierwsza monografia niemieckiej szkoł
114,115 114 Teorie literatury XX wieku Jan Baudouin do Courtenay Poezja a proza W Petersburgu, na wy
114,115 114 Teorie literatury XX wieku Jan Baudouin do Courtenay Poezjo .1 proza W Petersburgu, na w
120,121 120 Teorie literatury XX wieku maliści tak chętnie przywitali rewolucję w Rosji (bo stanowił
38,39 2 38 Teorie literatury XX wieku ry uposoby min tekstu ituacklego ivg Cultera Wiek XX
38,39 2 38 Teorie literatury XX wieku i y nposoby mim tekstu tureckiego >vg Cullora Wie

więcej podobnych podstron