598 599 2

(ksylofagi), w owocach (owocówki); niektóre w zwiniętych liściach (zwojówki); nieliczne na korzeniach roślin czy na roślinach podwodnych. Występują często masowo, cechuje je żarłoczność, większość (z niewielkimi wyjątkami) jest roślinożerna. Mają ogromne znaczenie gospodarcze, wiele z nich jest groźnymi szkodnikami roślin.

Wymiary ciała postaci dojrzałych wahąją się w bardzo szerokich granicach: od mm do kilkudziesięciu cm. Narządy gębowe u postaci dojrzałych ssące, zwinięte spiralnie w czasie spoczynku (tylko najprymitywniejsze motyle mają narządy gębowe gryzące). Nieliczne gatunki mają narządy gębowe zredukowane i nie odżywiają się. U gąsienic narządy gębowe gryzące. Skrzydła u postaci dojrzałych duże (ryc. 226C), składane w spoczynku nad ciałem. Pokryte gęsto dachówkowato ułożonymi łuskami oskórkowymi, co jest najbardziej charakterystyczną cechą rzędu.

Cykl rozwojowy bardzo różnorodny. Zimują najczęściej jaja lub poczwarki, rzadziej gąsienice, a najrzadziej postacie dojrzałe. Poczwarki najczęściej zamknięte, nieruchome.

Systematyka łuskoskrzydłych jest bardzo różnie ujmowana i z tego względu zostaną omówione tylko, jako przykłady, niektóre gatunki.

Mól włośniczek — Tineola biselliela jest szkodnikiem tkanin wełnianych. Postacie dojrzałe latają: kwiecień-maj, sierpień-wrzesień; larwy żerują: maj-sierpień i jesienią.

Mól kożusznik — Tinę a pellionella występuje w magazynach i domach.

Mklik mączny — Ephestia kuniella występuje w zapasach mąki.

Owocówka jabłkóweczka — Cydia pomonella jest poważnym szkodnikiem, jej larwy powodują tzw. robaczywość jabłek.

Brudnica nieparka — Lymatria dispar jest szkodnikiem drzew liściastych. Charakteryzuje się dużym dymorfizmem płciowym.

Barczatka sosnówka — Dendrolimus pini jest szkodnikiem sosen: larwy żywią się tkankami igieł.

Prządka jedwabnik — Bombyx mori, udomowiona ponad 4 tysiące lat temu, zniknęła z wolnej przyrody.

Bielinek kapustnik — Pieris brassicae jest pospolitym szkodnikiem kapusty i roślin z nią spokrewnionych.

Niepylak apollo — Parnasius upoiło występuje w Tatrach i Pieninach; objęty ochroną gatunkową.

Rząd: dwuskrzydłe — Diptera

Synonim: muchówki

Bogaty w gatunki rząd owadów skrzydlatych, ok. 90000 (w Polsce ok. 5500), kosmopolitycznych. Wykazują bardzo różnorodną biologię. Obejmują formy żywiące się tkankami roślin (larwy), rozkładającymi się tkankami roślinnymi i zwierzęcymi, znane są gatunki drapieżne i pasożytnicze. Larwy roślinożerne są groźnymi szkodnikami upraw. Pasożyty przenoszą malarię, tułaremię, dżumę,

świdrowce i inne organizmy chorobotwórcze. Drapieżne muchówki ograniczają liczebność szkodliwych owadów. Istnieją też gatunki zapylające. Ze względu na dużą liczebność populacji odgrywają ważną rolę w przepływie energii przez ekosystemy.

Owady małe i średniej wielkości. Z głową ruchliwą z dużymi oczami złożonymi. Narządy gębowe: liżące, ssące, cedzące. Śródtułów szczególnie duży, z parą błoniastych skrzydeł (ryc. 2261, fot. 2SA). Druga para skrzydeł wykształcona w przezmianki. Niektóre pasożyty zewnętrzne bez skrzydeł (fot. 2SB). Larwy typu czerwiów. Poczwarki wolne lub baryłkowate.

Samice jajo-, jajożywo- i żyworodne. Do 10 pokoleń w roku.

Podrząd: długoczułkowe — Nematocera

Muchówki o budowie delikatnej, smukłej. Czułki dłuższe niż głowa i tułów razem wzięte.

Komar widliszek — Anopheles maculipennis jest żywicielem ostatecznym (samice) zarodźca malarii. Występuje m. in. u nas. W naszej strefie zarodźca malarii wywołującego chorobę trzeciaczkę (co trzeci dzień gorączka) notowano bezpośrednio po II Wojnie Światowej w okolicach Wrocławia.

Komar brzęczący (niemalaryczny) — Culex pipiens występuje w w licznych populacjach w okolicach wilgotnych, w Polsce pospolity.

Pryszczarek heski — Mayetiola destructorjni szkodnikiem (larwy) pszenicy i żyta. Larwy niektórych pryszczarek są drapieżne i żywią się mszycami i przędziorkami. W rodzajach: Miastor i Oligaries występuje pedogeneza.

Podrząd: krótkoczułkowe — Brachycera

Dwuskrzydłe z krótkimi, trójczłonowymi czułkami.

Bąk bydlęcy — Tubcmus bovis występuje na terenach Polski z wyjątkiem wnętrz gęstych lasów. Samce i niezapłodnione samice odżywiają się nektarem i pyłkiem. Zapłodnione samice — krwią dużych ssaków.

Jusznica mała — Haematopoda pliwialis atakuje głównie głowę i szyję człowieka oraz bydła. Dokuczliwa w dżdżyste dni letnie.

Niezmiarka paskowana — Chlorops pumilionis jest jednym z poważniejszych szkodników pszenicy.

Giez jelitowy — Gasterophilus intestinalis występuje na terenach całej Polski. Samice znoszą jaja na skórze koni, które je zlizują i połykają. Larwy rozwijają się w żołądku (w zimie). Przepoczwarczenie w kale lub w ziemi.

Mucha domowa — Musca domeslica jest synantropijna (fot. 25A). Postacie dojrzałe mają narządy gębowe ssąco-liżące. Żywi się pokarmami płynnymi, stałe (np. cukier) może rozpuszczać śliną, drobne cząstki może połykać (np. złuszczone komórki naskórka). Larwy pobierają pokarm płynny. Przepoczwarczenie w ziemi. Zimują postacie dojrzałe i poczwarki. Przenosi dur brzuszny, paratyfus, dezynterię, cholerę, dyfteryt, pałeczki gruźlicy i jaja pasożytów.

599