598,599

J. Ślenzak 1979, s. 14). Stąd też możliwość kontaktu z innymi rodzicami znajdującymi się w podobnej sytuacji, i możliwość rozmowy z nimi przełamują poczucie izolacji. Atmosfera wzajemnego zaufania, szczerości i przyjaźni towarzysząca spotkaniom rodziców prowadzi do spontanicznej ekspresji przeżywanych problemów. Ci rodzice, którzy zdobyli już bogate doświadczenie, służą innym radą, oparciem i przykładem w kształtowaniu aktywnej" postawy wobec własnych kłopotów. Poczucie zrozumienia i wspólnota przeżyć, jakie łączą rodziców, dają im całkowite poczucie pewności i zaufania, czego nie zastąpią nawet najbardziej fachowe porady specjalistów (T. Doerffer 1972). Należy zaznaczyć, że rodzice, w miarę swych potrzeb, mogą zapraszać do udziału w spotkaniach również zawodowych terapeutów. Pragniemy podkreślić, że systematyczne spotkania (także z udziałem zaproszonych specjalistów) dają rodzicom możliwość rozwiązania wielu dręczących ich problemów bez wyczekiwania na pomoc z zewnątrz. W wielu krajach ten samopomocowy ruch zyskał sobie pełne prawo bytu i skutecznie uzupełnia tradycyjne, instytucjonalne i profesjonalne formy pomocy rodzinom wychowującym dzieci niepełnosprawne.

Oprócz oddziaływań terapeutycznych w postaci rozmów niekiedy prowadzona jest również systematyczna psychoterapia w formie indywidualnej i grupowej, niestety na bardzo niewielką skalę. Psychoterapia umożliwia rodzicom otwarte mówienie o swoich problemach, odreagowanie napięć i przyjęcie konstruktywnych form interakcji w obrębie rodziny i poza nią. Jej celem jest przystosowanie rodziców do życia w nowej, złożonej sytuacji spowodowanej niepełnosprawnością dziecka.

Psychologowie dysponują bogatym repertuarem metod terapeutycznych. Na przykład w terapii grupowej rodziców dzieci upośledzonych umysłowo stosowano z powodzeniem: techniki werbalne (dyskusje, komentarze, sugestie, interpretacje), psychodramy odtwarzające sytuacje konfliktowe w rodzinie i techniki identyfikacyjne polegające na utożsamianiu się przez rodziców z własnym dzieckiem w różnych sytuacjach życiowych (K. Muskat 1983).

Psychoterapia uświadamia rodzicom znaczenie pozytywnego klimatu emocjonalnego w ich kontaktach z dzieckiem. Wyzwala również większą spontaniczność w zachowaniach wobec dziecka i umożliwia realistyczne myślenie o jego przyszłości. Podczas terapii, prowadzonej np. w warunkach turnusu rehabilitacyjnego, rodzice uświadamiają sobie, że w procesie usprawniania dziecka nie ma uniwersalnych recept i że sami mogą skutecznie stymulować jego rozwój. Bardzo istotne jest, aby w psychoterapii uczestniczyli oboje rodzice, ponieważ zmiany w postawach tylko jednego z nich pogłębiają istniejące między nimi różnice.

8.4.2. PSYCHOTERAPIA NIEPEŁNOSPRAWNYCH DZIECI

Ta forma działań wspomagających rodziny z dziećmi niepełnosprawnymi jest stosowana zbyt rzadko (M. Kościelska, M. Zalewska 1983). Natomiast u wielu niepełnosprawnych dzieci występują poważne problemy emocjonalne, wymagające specjalistycznej interwencji psychologicznej lub psychiatrycznej. Na przykład poważne zaburzenia emocjonalne występują u co drugiego dziecka umiarkowanie upośledzonego umysłowo i u co czwartego upośledzonego w stopniu lekkim (Z. Bartkowicz 1982).

Pomoc terapeutyczna powinna zmierzać do eliminowania lub łagodzenia zaburzeń emocjonalnych u niepełnosprawnego dziecka i do rozwijania jego kontaktów z rodzicami, dorosłymi spoza rodziny oraz z dziećmi w różnym wieku.

Jedną z form pomocy terapeutycznej stosowanej w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi jest muzykoterapia. Muzyce przypisuje się działanie uspokajające, rozluźniające, antydepresyjne i mobilizujące. Zaobserwowano na przykład, że u dzieci przewlekle chorych przebywających w klinice reumatologicznej muzyka wyzwala radość, ożywienie i chęć działania (Z. Konaszkiewicz 1983). Okazało się, że nawet te dzieci, które przez kilka tygodni nie odzywały się do nikogo i uciekały przed każdą próbą nawiązania z nimi kontaktu, bardzo regularnie uczestniczyły w zajęciach muzycznych, czekały przed salą na ich rozpoczęcie i po pewnym czasie brały w nich aktywny udział. Wspólne słuchanie muzyki, gra na instrumentach i śpiewanie wytwarzają u dzieci wspólnotę przeżyć i rozwijają związki emocjonalne między nimi. Ponadto gra na instrumentach (szczególnie perkusyjnych) i śpiew umożliwiają dziecku ekspresję i odreagowanie napięć emocjonalnych. W przypadku dzieci niewidomych dużą rolę terapeutyczną odgrywają zabawy muzyczno-ruchowe. Rozwijają one m.in.: wyobraźnię ruchową, koncentrację uwagi, samoopanowanie, orientację w przestrzeni.

W terapii dzieci niepełnosprawnych duże znaczenie mają techniki plastyczne, szczególnie zaś malowanie, rysowanie i praca z materiałem nieupostaciowanym, takim jak piasek, glina, plastelina, masa solna i in. (A. Wojciechowski 1985). Zwraca się uwagę na fakt, że twórczość

599