IMGt99 (2)

Siary t wwy sw%śt

mulowaraa zjawisk cywilizacyjnych. Stąd też dla regionu tego charakterystyczne byjn niewielkie tempo zmian oraz konserwatyzm wzorców i zachowań kulturowych. źj_a. wiska kulturowe epoki brązu wykazują na tych terenach większą jednorodność i sta-biinosc rozwoju

—•* w aKfaodKaj

EawęiB

U progu epoki brązu tereny zachodniej Europy, a zwłaszcza Półwyspu Iberyjskie.

co, hH miejscem wielkiego esodusu, który w znacznym stopniu zintensyfikował i nadał charakter przemianom kulturowym na wielkich obszarach. Chodzi tu o roz-przestrzenknie się przed połową HI tysiąclecia BC kultury pucharów dzwonowatych,

śd dzielących poszczególne skupiska zespołów tej kultury, wykazują one zadziwiającą zbieżność cech. Zazwyczaj są to niewielkie cmentarzyki z pochówkami szkieletowymi w prostych jamach, złożonymi w silnie skurczonej pozygi (zapewne z nogami podwią. zammi do tułowia) mężczyźni na boku lewym, kobiety na prawym. Jednolity jest też standard wyposażenia, w którym obok podobnych zestawów naczyń (z pucharem dzwo-nowatym na czele), w grobach męskich występują miedziane sztylety, grodki strzał do luku i charakterystyczne płytki łucznicze do osłony przegubu przed uderzeniami cięciwy oraz guzv kościane i bursztynowe z otworami w kształcie litery V. Zbliżona też

oaserae ^,ry&m    była struktura antropologiczna rozsianych na wielkich terytoriach populacji, w Euro

pie Środkowej różna od cech typowych dla ludności autochtonicznej. Zjawisko to było

zapewne efektem szybkiego przemieszczania się niewielkich grup pasterzy i myśliwych, trudniących się też górnictwem metali i metalurgią, handlem, a być może nawet rozbojem. Mimo krótkotrwałośd i niewielkiego potencjału demograficznego tego zjawiska, jego udział w osłabieniu wcześniejszych struktur i wkład w genezę wielu kultur

wczesnobrązowych na terenie Europy Środkowej był ogromny. Widać to choćby

w charakterystycznej dla wielu środowisk wczesnobrązowych w środkowej Europie strukturze gospodarowania (pasterstwo) i formach grzebania zmarłych.

Tradycje kultury pucharów dzwonowatych utrzymywały się przez całą właściwie epokę brązu na większości obszarów Półwyspu Iberyjskiego, poza jego południowo* -wschodnią częścią, zajętą przez kulturę El Argar. Ta ostatnia, związana z prężnym ośrodkiem metalurgicznym, reprezentowana jest przez umocnione osiedla w typie pro-comigskim, zlokalizowane w pobliżu złóż rud metali. Charakterystyczne jest, zwłaszcza w fazie El Argar A, występowanie w obrębie osiedli pochówków w kamiennych

%c. JM

^ grobach skrzynkowych. Ich wyposażenie nawiązuje do standardów kultury pucharów i, 1 dzwonowatych. Bogactwo inwentarza metalowego podkreśla obecność złotych ozdób.

Z fazy El Argar B znane są groby w pitosach wyposażone w charakterystyczne srebrne diademy, a także wąskie sztylety, miecze i płaskie siekierki. Kultura ta rozwijała się aż po VIII wiek BC, tj. do momentu nasilenia się w tej strefie kolonizacji fenickiej.

Oryginalne oblicze kulturowe wykazują też obszary południowo-zachodniej części Półwyspu, zajmowane przez ugrupowanie określane mianem południowo-za-chodnioiberyjskiej kultury epoki brązu. Na terenie tym występują bogate złoża miedzi eksploatowane powierzchniowo. Obok osiedli z kamienną architekturą (Cascros), spotyka się oddzielne cmentarzyska z grobami skrzynkowymi , nakrywanymi sukcesywnie w miarę składania pochówków nasypami otoczonymi kamiennymi murkami U schyłku epoki brązu (iX/VIil wiek BI.) pojawił się zwyczaj nakrywania grobów płytami kamiennymi z reliefowymi przedstawieniami broni.

Na północ od zasięgu tych kultur znaleziska epoki brązu znane są z osiedli z ka-•nenną zabudową oraz z grobów skrzynkowych, a także pitosowych. Wytwórczość irtetaltt^czna tego regionu była silnie konserwatywna- Brak innowacji, a wczesnobrą-_'\w formy wyrobów, np. krótkich sztyletów czy płaskich siekierek utrzymywały się - irdzo długo. Sporadycznie tylko pojawiły się formy nawiązujące typologicznie do [ tworów Sodkowoeuropejskich (np. siekiery z piętką czy miecze ze sztabą do rękojeści) przejmowane pośrednio ze środowisk kulturowych z obszaru dzisiejszej Francji.

zespoły tzw. kultury aZantydnej

Kontynuowanie Wcześniejszych tradycji widoczne jest również na terenie Francji. DoiyOW to zwłaszcza regionów atlantyckich, gdzie silne były nadal tradycje megali-I czne. Typowym tego przykładem są zespoły tzw. kultury atlantyckiej znane zwłaszcza z terenów Akwitanii. Miejscem składania zbiorowych (i jednostkowych) pochów-ków były groby skrzynkowe i podkurhanowe z pochówkami szkieletowymi w pozycji ^arczonej. Środowisko to wykazuje powiązania ze strefą atlantyckich wybrzeży Pół-aspu Iberyjskiego i Bretanią. W środkowym brązie, w rejonie Medoc u ujścia Garon-uaktywnił się lokalny ośrodek metalurgiczny, udokumentowany min. licznymi coozytami wyrobów brązowych (w 44 skarbach zgromadzono min. ponad 930 siekier z podniesionymi brzegami i 320 siekier z piętką).

tzw. fcu&ira amerykańska

Szczególnie silnie tradycje megalityczne utrzymywały się w tzw. kulturze armo-r\-kańskiej zajmującej Bretanię i Normandię. Rozwijała się ona przez całą epokę brą-•u. zachowując daleko idącą niezależność stylistyczną i oryginalny charakter zjawisk społeczno-kulturowych. We wczesnym brązie wznoszono nadal wielkie kurha-v z komorą kamienną, obstawami z głazów itp., zawierające zbiorowe lub jednost-..-we bogato wyposażone pochówki szkieletowe. W inwentarzu grobowym wyróżnią się brązowe sztylety, siekiery, wyroby złote i srebrne, paciorki bursztynowe, ale :kze licznf grociki strzał do luku z krzemienia charakterystyczne dla tradycji kulom pucharów dzwonowatych

ośrodek metalupgrczny na Pófcwyspe Bresonstom i w Normandi

Półwysep Bretoński i Normandia z bogatymi złożami rud metali (miedzi, cyny, c \>wiu), był>^r równocześnie jednym z największych ośrodków metalurgicznych w skali : dej Europy. Charakteryzował go lokalny, oryginalny styl wytwórczości brązowniczej. Aktywność tego ośrodka w środkowym brązie ilustruje np. horyzont skarbów cvpu boul (Bretania), reprezentowany przez ponad 50 skarbów, zawierających min. po-;.:j 2000 siekier z piętką o łącznej wadze około 700 kg. Gigantyczne rozmiary osiąg-h tu produkcja brązownicza w młodszym brązie. W skarbach tego okresu masowo prezentowane są masywne siekiery z tulejką o czworokątnym przekroju, zaopatrzo-\v uszko, tzw. typu armorykańskiego. Z Bretanii, z ponad 220 skarbów pochodzi io 11 500 okazów tego typu, a z Normandii, z ponad 130 depozytów - około 000. Siekiery te wykonywane były z tzw. brązów ołowiowych i w większości nie i>v Azywały żadnych śladów użytkowania. Bardzo ciężkie, ale miękkie, pełniły raczej .keję płacidła, jako zestandaryzowana forma dystrybucji surowca.

kuZM

natZodwnsfia

Nieco odmienny charakter rozwoju wykazują ugrupowania nad dolnym Roda-m, określane mianem kultury nadrodańskiej. Znaczenie Rodanu, jako osi wzdłuż u»rej rozwijały się intensywne kontakty na linii Północ-Południe. juz we wczesnym brązie wywarło piętno na rozwoju miejscowych ugrupowań. Na bazie zachodnioal-tcjsktdl złóz rudy miedzi ukształtował się tam ośrodek metalurgiczny, który* srvłi-znie nawiązywał do metalurgii unietyckiej. Znaczenie tego „szlaku” będzie się urr/ymywało również w okresie późniejszym. W tej strefie rozprzestrzeniły się zja-ka nawiązując* do kręgu mogiłowego; wzdłuz tej „drogi* przenikały tez grupy tnosci, króre z c/asem przeniosły środkowoeuropejski model kultury pół popiel-na Półwysep Iberyjski. W efekcie tereny północno-wschodniej \ wschod-"cj Francji, w środkowej i młodszej epoce brązu zostały włączone w krąg cywilizacji !>dkowoeuri*|'ejsk ie) Poza tymi obszarami, wzdłuz wybrzeży Atlantyku i na ich

409