602 603 2

Podrząd: drapieżne — Adephaga

Chrząszcze, u których biodra tylnych nóg są długie, nieruchliwe, sięgają poza sternit pierwszego segmentu odwłoka. Postacie dojrzałe i larwy drapieżne (rzadko wtórnie roślinożerne). Drapieżne odżywiają się głównie owadami, ponadto pierścienicami i ślimakami. Zamieszkują różne środowiska, głównie w strefach umiarkowanych i górach, niektóre gatunki są jaskiniowe lub zamieszkują gniazda mrówek czy termitów. Pożyteczne, z wyjątkiem tych, które przeszły wtórnie na pokarm roślinny.

Ciało postaci dojrzałych najczęściej smukłe, od strony grzbietowej wypukłe, często bardzo żywo uburwione. pokrywy z wyraźną rzeźbą w postaci rowków, guzków. Tylne skrzydła u niektórych gatunków zmarniałe.

Łokaś garbatek — Zabrus lenebrioides uszkadza zasiewy zbóz.

Rodzina: biegaczowate — Carabidae, jest liczna w gatunki. Obejmuje formy o nogach bieżnych; poruszają się szybko. Oskórek połyskujący. Drapieżne, niszczą owady szkodliwe i stąd podlegają ochronie. Należący do rodziny tęcznik liszkarz

—    Calosoma sycophanta, ma ciało do 32 mm długie, z przedpleczem ciemnoniebieskim i zielono/łocistych pokrywach, jest jednym z najpiękniejszych chrząszczy.

Rodzina: pływakowate — Ditiscidae obejmuje gatunki żyjące w wodzie,

0    ciele opływowym, odnóżach pływnych. Należący do niej pływak żółtobrzeżek

—    Diiyscus marginalis występuje w wodach słodkich, oddycha tchawkami.

Podrząd: wielożerne — Polyphaga

Chrząszcze, u których biodra tylnych nóg nie sięgają do tylnej krawędzi stemitu pierwszego segmentu odwłoka i są ruchome. Podrząd obejmuje większość chrząszczy. Głównie gatunki lądowe, nieliczne wodne, odżywiające się różnorodnym pokarmem. Formy różnej wielkości, o ciele od 0,3 do 1SS mm długim. Podrząd dzieli się na wiele rodzin, zostaną omówione ważniejsze.

Rodzina: kusakowatych — Staphylinidae obejmuje gatunki o pokrywach nie okrywających odwłoka. Żyjące w gnijących substancjach organicznych

1    w oborniku. Gnojek drapieżny — Creophilus maxillosus żyje w oborniku.

Rodzinę: omarlicowate — Silphidae reprezentują chrząszcze odżywiające się padliną. Należące do niej grabarze: Necrophorus zakopują w ziemi drobne martwe zwierzęta i składają na nie jaja, zabezpieczając pokarm dla potomstwa.

Rodzina: żukowate — Scarabeidae charakteryzuje się wachlarzykowatym lub grzebykowatym zakończeniem czułków. Żyją w glebie, w oborniku lub rozkładających się szczątkach roślin. Koprofagiem jest skarabeusz (synonim: poświętnik) czczony — Scarabaeus sacer, toczy kulki z nawozu i zakopuje do nor. Nawóz jest pokarmem dla larw. Chrabąszcz majowy — Melolontha mclolontha loty odbywa wieczorami w maju i czerwcu, dnie spędza na drzewach liściastych, zjada pąki i liście. Dojrzałe postacie giną w czerwcu. Samice składają jaja do gleby. W lipcu wylęgają się pędraki, żywią się podziemnymi częściami roślin. Rozwój trwa do 4 lat.

Rodzina: jelonkowate — Lucanidae obejmuje gatunki, których samce maja niezwykle silnie rozwinięte żuwaczki, kształtem przypominające rogi jelenia (fot. 24C).

Rodzina: sprężykowate — Elaieridae. Przedstawiciele żyją w glebie i na grzybach, larwy, zwane drutowcami (od kształtu ciała), uszkadzają korzenie roślin. Postacie dojrzałe mają narząd skoczny na przedpleczu. w postaci t/w. wyrostka kolcowatego. Gwałtowne zginanie głowy i przedplecza w stosunku do reszty ciała umożliwia podrzucenie ciała w górę przy upadku na grzbiet.

Rodzina: świetlikowate — Lampyridae. Postacie dojrzałe mają narząd świetlny na końcowych segmentach odwłoka. Samice są bezskrzydłe. W Polsce występuje świetlik świętojański — Lampyris nocliluca. Lata w czerwcu i lipcu na skraju lasów.

Rodzina: kołatkowate — Anobiidae. Szkodniki drewna; niektóre przechowywanych produktów spożywczych. Żywiak chlebowiec — Siegobium paniceum jest synantropijny, uszkadza suchary, makaron, mąkę. meble, książki. Kołatek domowy — Anobium punctatum jest także synantropijny. Jego larwy żyją w drewnie. Postacie dojrzałe wydają dźwięki, stukając przedpleczem o ścianki chodnika w drewnie.

Rodzina: skórnikowate — Dermesiidae. Larwy odżywiają się skórami, wędlinami, serem, a także owadami. Synantropijny jest skómik słoniniec

—    Dermestes lardaius. Mrzyk muzealny — Anthrenus museorum jest szkodnikiem zbiorów entomologicznych.

Rodzina: biedronkowate — Coccinellidae. Drapieżne. Zimują postacie dojrzałe. Biedronka siedmiokropka — Coccinella sepiempunciaia ma czerwone pokrywy z 7 czarnymi plamkami. Zjada mszyce.

Rodzina: łyszczykowate — Nitidulidae. Należy do niej słodyszek rzepakowy

—    Meligelhes aeneus, pospolity szkodnik roślin krzyżowych.

Rodzina: majkowate — Meloidae. Postacie dojrzałe roślinożerne, mało ruchliwe, produkują kantarydynę, nie są więc atakowane przez owady drapieżne. W rozwoju hipermetamorfoza. Majka lekarska — Lytta vesicaioria dawniej dostarczała kantarydyny, stosowanej w lecznictwie, m. in. jako środek ściągający i w leczeniu impotencji. Larwy pasożytują w gniazdach pszczół.

Rodzina: czarnuchowate — Tenebrionidae. Żyją głównie na stepach, część synantropijna. Mącznik młynarek — Tenebrio molilor występuje w produktach zbożowych, a także w gniazdach ptaków i pod korą drzew. Lata o zmierzchu. Jest żywicielem pośrednim tasiemców.

Rodzina: kózkowate — Cerambycidae obejmuje gatunki z długimi czuł-kami, odginanymi ku tyłowi, sięgającymi daleko poza odwłok. Występują w lasach. Larwy żerują w pniach i konarach drzew. Niektóre gatunki uszkadzają budowle drewniane, a nieliczne są szkodnikami roślin uprawnych. Występują głównie w rejonach tropikalnych. Kozioróg dębosz — Cerambyx cedro jest największą kózką występującą w Polsce.

Rodzina: stonkowate — Chrysomelidae. Oskórek metaliczno połyskujący. Występują głównie na roślinach zielnych. Stonka ziemniaczana — Leptinotarsa

603