60a

informowaniem, czasem długim opowiadaniem) w celu poszukiwania kontaktu z odbiorcą i podtrzymywania go w trakcie rozmowy. Charakterystyczne jest pod tym względem przysłowiowe „mówienie o pogodzie”, czy też tzw. „rozmowy u cioci na imieninach”.

4.5.7. Omówmy na koniec ostatnie typy wypowiedzi (grupy 11 i 12), które określiliśmy jako wypowiedzi o funkcji kreatywnej i „misteryjnej”. W literaturze przedmiotu funkcje te nie są wyróżniane, mówi się jedynie o funkcji poetyckiej, ale w nieco innym sensie. Wypowiedzi o funkcji kreatywnej (teksty poetyckie, filozoficzne, także zdania nauki) nie mają na celu informowania odbiorcy, wpływania na niego, tworzenia pewnych rzeczywistych stanów rzeczy (jak przy funkcji sprawczej), nie są też czystą ekspresją przeżyć nadawcy, choć być może najbliższe są ekspresjom myśli i uczuć (przy tekstach poetyckich). Chodzi tu jednak nie tylko

0    ekspresję „gotowych” myśli, ale również o ich tworzenie, o używanie języka jako pewnej formy myślenia, odkrywania prawd, dochodzenia do istoty rzeczy (jak w filozofii, teologii czy nauce), o używanie języka jako sposobu kreowania swoistej wizji świata (jak w utworach poetyckich). Wiąże się z tym oczywiście oryginalność w posługiwaniu się językiem, używanie metafor, przekraczanie norm (np. standardowej łączliwości semantycznej), ale to przekraczanie języka standardowego jest konsekwencją nadrzędnego celu wypowiedzi, jakim jest uchwycenie rzeczywistości przekraczającej owe „standardowe” ujęcie świata, a nie, jak sugerowali twórcy pojęcia funkcja poetycka - celem wypowiedzi.

U podłoża tworzenia wypowiedzi o funkcji kreatywnej i „misteryjnej” znajduje się postawa kontemplacyjna wobec świata (obecna zarówno w nauce, jak i w poezji), przeciwstawiona postawie instrumentalnej, charakterystycznej dla używania języka w celach komunikacyjnych przy informowaniu, nakłanianiu, a także stwarzaniu pewnych stanów w rzeczywistości. Przy postawie kontemplacyjnej język jest formą głębszego ujmowania zjawisk świata, dochodzenia do rzeczywistości transcendentnej, a także przy pewnych aktach religijnych stanowi równocześnie formę uczestnictwa w tej rzeczywistości. Wydaje się, że teksty teologiczne są jednocześnie próbą ujmowania owej rzeczywistości transcendentnej

1    formą uczestniczenia w niej.

Być może ten ostatni typ funkcji wypowiedzi, którego istotą jest uczestnictwo w rzeczywistości transcendentnej (sakralnej), można, jak to zrobiono na wykresie, uznać za odrębny rodzaj funkcji i nazwać ją 60 funkcją misteryjną.

4.6. Podsumowanie

W przedstawionym obrazie rodzaj funkcji uzależniony jest od tego, jakiemu zjawisku językowemu przysługuje. Odrębne funkcje pełni system językowy: jest on podstawą tworzenia tekstów, a także formą poznania świata, jego klasyfikatorem i interpretatorem. Inne funkcje przysługują językowi jako zjawisku społecznemu, nazywanemu lan-gage: pełni on funkcję jednoczenia członków społeczności i środka utrwalającego kulturę. Wreszcie specyficzne funkcje można przypisać poszczególnym typom wypowiedzi. Tym ostatnim przysługuje w przedstawionym opisie 12 głównych funkcji, jednak charakterystyczne jest to, że konkretne wypowiedzi mogą łączyć w sobie kilka funkcji jednocześnie, np. wypowiedzi oceniająco-informujące (grupa 2 na wykresie), typu Jan powinien odwiedzić ojca w szpitalu, pełnią równocześnie funkcję 7 i 8, tzn. funkcję dyrektywną i perswazyjną, a także być może funkcję ekspresji przekonania (grupa 5). Akty mowy znieważające (obelgi) pełnią jednocześnie funkcję ekspresywną i impresywną. Ponadto ta sama wypowiedź może w zależności od sytuacji pełnić odmienne funkcje, np. Przyjdź do mnie! może być różnego rodzaju nakłanianiem: rozkazem, prośbą, radą. O bardziej złożonych typach aktów komunikacji międzyludzkiej będzie mowa w wykładzie następnym.