62 63

Gromada: rombowce — Rhombozoa

Diagnoza: postacie płciowe i bezpłciowe cechują stałe kształty ciała.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Rombowce pasożytują w narządach wydalniczych głowonogów. Pobierają pokarm (związki azotowe, fragmenty komórek oderwanych od nabłonków narządów wydalniczych) drogą pinocytozy i fagocytozy.

Ryc. 15. Dwuwarstwowi cc Pseudocyema truncaiwn, stadia rozwoju bezpłciowego. A — nematogen rozwinięty z orzęsionej larwy, z trzema komórkami osiowymi; B — młody pierwotny nematogen z jedną komórką osiową, powstałą w wyniku cndogcnicznej plazmotomii, a w niej jądro wegetatywne i jedna agameta, C — późniejszy pierwotny nematogen z jądrem wegetatywnym i dwoma agametami. D — dojrzały pierwotny nematogen. E — orzęsiona larwa

Osobniki dojrzałe zbudowane są krańcowo prosto. Cechuje je eutelia — stała liczba komórek budujących ich ciało. Postacie rozmnażające się bezpłciowo, zwane nematogenami albo postaciami robakokształtnymi, mają ciało robakowato wydłużone, o symetrii dwubocznej. Zbudowane są z warstwy komórek okrywających orzęsionych (ryc. ISA), tworzących pokrycie ciała (somatodermę) i jednej lub kilku komórek wewnętrznych, zwanych osiowymi, objętych przez komórki okrywające. Na przodzie ciała 8 (rzadziej 4) komórek somatodermy tworzy tzw. czapę. U większości gatunków komórki czapy ułożone są symetrycznie w kształcie rombu (stąd nazwa gromady). Nematoge-ny żyją przyczepione komórkami czapy do nabłonków układu wydalniczego. Niżej, występują 2 wydłużone komórki zwane przyczapowymi, 8— 15 komórek zwanych tułowiowymi i 2 komórki określane jako końcowe. U osobników starszych mogą zanikać rzęski i zacierać się granice komórkowe w somatoder-mie, powstaje syncycjum okrywowe. Komórki somatodermy spełniają wszystkie funkcje życiowe (wegetatywne), z wyjątkiem rozmnażania. Służą do ochraniania komórek osiowych, ich odżywiania, odbierają bodźce, ich rzęski umożliwiają pływanie i naganianie cząstek pokarmowych. Komórki osiowe pełnią funkcje rozrodcze.

Postacie dojrzałe rozmnażające się płciowo, zwane rombogenamf zbudowane są podobnie, jak postacie bezpłciowe, ale komórki ich somatodermy sterczą na powierzchni ciała na kształt brodawek, bo są gęsto wypełnione lipidami i glikogenem (ryc. I7A).

Postacie młodociane cechują, z wyjątkiem jednego gatunku (zob. rozmnażanie), symetria promienista i orzęsienie komórek somatodermy.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Komórka osiowa lub komórki osiowe osobników dojrzałych, zawierają w cytoplazmie drobne komórki, zwane aksoblastami (od I do ok. 100), a więc komórki występujące w komórce. Jest to wyjątkowe zjawisko w obrębie wielokomórkowców; prócz morulopodobnych, nieznane w żadnej innej grupie.

U nematogenów, gatunków mających kilka komórek osiowych, w trakcie rozmnażania bezpłciowego aksoblasty dzielą się mitotycznie, podziały od początku są nierównomierne (ryc. 16). W wyniku pierwszego podziału powstaje komórka większa i mniejsza. Dalej dzieli się tylko komórka mniejsza, komórka większa bezpośrednio przekształca się w komórkę osiową, a z komórki mniejszej, w wyniku podziałów, powstaje somatoderma. Dopiero po powstaniu somatodermy dzieli się komórka osiowa nierównymi mitozami, powstają z niej: komórka większa i jedna lub więcej komórek mniejszych. Komórka większa wchłania do swojej cytoplazmy komórki mniejsze i w ten sposób powstają aksoblasty (ryc. 16). W wyniku opisanego procesu, w komórce osiowej nematogenu wyjściowego, z aksoblastów powstaje pierwsze pokolenie osobników bezpłciowych, zwane pierwotnym pokoleniem nematogennym (robakokształtnym). Osobniki młodociane tego pokolenia, zbliżone pod względem budowy do moruli (ryc. 1SB, C), wydostają się z komórki lub komórek osiowych oraz z organizmu macierzystego, jakiś czas pływają za pomocą rzęsek w układzie wydalniczym gospodarza, dorastają (ryc. 15D,E), a po zróżnicowa-

Ryc. 16. Rozwój osobniczy bezpłciowy rombowca dwurodnego Dicyema sp. A — dzielący się aksoblast. B — młody osobnik robakokształtny: a — aksoblast, o — komórka osiowa, s — somatyczna

63