624 625

mięśni. Z układu pokarmowego żywiciela pośredniego larwy dostają się do wątroby, mięśni, płuc. gdzie zostają otorbione i przechodzą kilka kolejnych linień. Jednocześnie tracą odnóża i przyjmują kształt robakowaty (ryc. 230D). Po zjedzeniu żywiciela pośredniego, przez ostatecznego, larwy zostają uwolnione. w wyniku trawienia tkanek ofiary. Rozpoczynają nową wędrówkę, przemieszczają się z żołądka żywiciela ostatecznego do jego przełyku i stąd do układu oddechowego, gdzie osiągają dojrzałość płciową, kopulują, a samice składają jaja.

SYSTEMATYKA

W strefach o klimacie umiarkowanym, z sanitarnego punktu widzenia, praktycznie znaczenie ma tylko jeden gatunek.

Linguatula serrata, dość częsty pasożyt ssaków, występujący głównie u psa, wilka. lisa, rzadko u bydła domowego i wyjątkowo u człowieka. Żyje w jamie nosowej lub zatokach czołowych. Larwy, w osłonach jajowych, wydostają się biernie z wydzielinami śluzowatymi. Żywicielami pośrednimi są przeżuwacze oraz króliki i zające.

FILOGENEZA WRZĘCH

Filogeneza wrzęch jest przedmiotem nieustających sporów. Dawniej zaliczano je do oblericów lub pierścienic. Ostatnio uważa się je za spokrewnione ze stawonogami i włącza do skorupiaków, szczękoczułkowców albo do wijów. Różne są podstawy do tak rozbieżnego traktowania wrzęch. Nawiązują one do pierścienic budową wora powłokowego i układu nerwowego. Do stawonogów — budową oskórka i brakiem nabłonków orzęsionych (jelito środkowe ma mikrokosmki. podobnie jak u stawonogów). Badacze włączający wrzęchy do skorupiaków twierdzą, że nawiązują budową do śpiewek, pasożytów ryb, u obu grup bardzo podobne są bowiem plemniki, a kikutowate parzyste odnóża larw wrzęch porównują z odnóżami larw skorupiaków. Przyjmują, że przednia stożkowata część ciała dojrzałych postaci wrzęch odpowiada przedniej części ciała pierwszej larwy, a tułów rozwija się w późniejszym okresie rozwoju z przedkońcowej strefy larwy, będącej strefą wzrostu. A więc twierdzą, że w rozwoju wrzęch zachodzi anamorfoza, podobnie jak w rozwoju larw niższych skorupiaków. Ci, którzy włączają wrzęchy do wijów znajdują podobieństwa w rozwoju zarodkowym obu grup.

W sumie, na temat filogenezy wrzęch nic pewnego nie wiadomo, nie ma szczątków kopalnych. Ostateczne ustalenie pozycji systematycznej tych bezkręgowców będzie trudne. Jest to grupa wyspecjalizowana w pasożytnictwie, która najprawdopodobniej wyodrębniła się z linii ewolucyjnej prowadzącej do stawonogów (ryc. 294).

Typ: niesporczaki — Tardigrada

Diagnoza: bezkręgowce mikroskopijnej wielkości, o ciele krótkim, owalnym lub cylindrycznym, spłaszczonym po stronie brzusznej, z 3 - 4 parami niestawowatych odnóży.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Niesporczaki są pospolitymi bezkręgowcami. Występują na wszystkich kontynentach i w rozmaitych siedliskach, ale ze względu na małe rozmiary nie są spostrzegane. Dotychczas opisano ok. 4000 gatunków. Większość żyje wolno, są lądowe (większość) i wodne. Żyją w wodach słodkich i morskich, nieliczne w gorących źródłach, część jest komensalami równonogów i małży morskich lub ślimaków lądowych, u których występują na skrzelach albo w jamach płaszczowych. Nieliczne gatunki pasożytują na pąklach i strzykwach. Lądowe niesporczaki żyją w glebie, na mchu, na porostach i na innych roślinach, niekiedy w ogromnych liczbowo populacjach. Na przykład na 1 m² mchu można ich naliczyć do ok. 300000, a na 1 m² gleby do 2000000. Mogą okresowo wysychać, zapadać w stan anabiozy i krytotobiozy (głęboka anabio-za, w czasie której nie da się wykryć zewnętrznych przejawów metabolizmu).

B

A

Ryc. 231. Niesporczaki. A — Wingsb randartus corallinum, strona grzbietowa, B — Batillipes neereoangi, strona brzuszna. Wg Morgana i Kinga 1976; d — otwór odbytowy, g — gębowy,

o — gonopor, r — gardziel

625