668 669

i licznymi ząbkami w rzędach, zwłaszcza liczne ząbki boczne. Serce przebite jelitem tylnym. Układ rozrodczy prosty, bez narządów kopulacyjnych.

Ucho karbowane — Haliotis tuberculata ma muszlę o małej skrętce, z silnie rozszerzonym ostatnim skrętem, nie ma wieczka, występuje w morzach ciepłych, pospolite w Morzu Śródziemnym.

Czareczka (synonim: czaczołka) zwyczajna — Patella uulgaris, o grubej miskowatej muszli bez skrętów, do 5 cm długiej, zamieszkuje pełnosłone morza europejskie.

Rozdepka rzeczna — Theodorus fluwiatiliś ma muszlę dwubocznie symetryczną, jajowatopółkolistą, grubą, do 14 mm długą. Żyje w Bałtyku i na niżu w rzekach i jeziorach. Jedyny przedstawiciel rzędu w Polsce.

Rodzina: Helicinidae obejmuje gatunki sub- i tropikalne, lądowe (najczęściej nadrzewne), oddychają „płucem”.

Rząd: Mesogastropoda

Synonim: Taenioglossa

Najliczniejszy w gatunki rząd przodoskrzelnych. Gatunki morskie, słodkowodne i lądowe (głównie stref ciepłych) oraz pasożytnicze. Muszla cienka bez warstwy perłowej, nieliczne gatunki bez muszli. Para czułków, u ich podstaw oczy. Skrzele pojedyncze, z jednym rzędem wyrostków. U lądowych i pasożytów skrzele nie występuje. Płaszcz u wejścia do muszli często wyciągnięty w syfon. Noga podzielona bruzdami na 3 części, u niektórych form wodnych protopodium w kształcie pionowej płetwy. Otwór gębowy na stożku lub ryjku. Na tarce, w pojedynczym rzędzie, 3 — 7 ząbków. W układzie nerwowym zwoje głowowe i nożne skupione. Osfradia proste, w kształcie listew. Serce z jednym przedsionkiem. Jedno metanefrydium. Układ rozrodczy skomplikowany, z wykształconymi gonoduktami i narządami kopulacyjnymi. Powszechna rozdziel-nopłciowość. Jajorodność i żyworodność.

Nalęgotka (synonim: żyworodka) rzeczna — Viviparus vmparUs o spiralnie zwiniętej muszli, do 30 mm wysokiej, ma zasięg europejski, w Polsce dość pospolita, w północnych obszarach, żyje w spokojnych wodach rzek oraz w jeziorach. Prawy czułek u samca pełni rolę prącia.

Zagrzebka czułkowata — Bithynia tentaculcita jest najpospolitszym brzu-chonogiem w Polsce, szczególnie na niżu. Ma czułki żółto nakrapiane. Muszlę stożkowatą, spiralnie zwiniętą, do 12 mm wysoką. Występuje w spokojnych wodach rzecznych oraz w jeziorach i stawach. Dość odporna na wysychanie i zanieczyszczenia wód.

Rząd: Neogastropoda

Synonim: Stenoglossa

Morskie, występują w morzach pełnosłonych. Jedno skrzele z jednym rzędem wyrostków. Jeden przedsionek, jedno metanefrydium (lewe). Osfradia złożone,

kolbowate. Ujście jamy płaszczowej z wydłużonym syfonem. Tarka krótka, z 1 — 3 ząbków w rzędzie lub tyłko jeden ząb na tarce. Układ nerwowy silnie skoncentrowany. Rozdzielnopłciowe. Układ rozrodczy złożony, z narządami do kopulacji.

Rodzina: rozkolcowatych — Muricidae obejmuje gatunki o muszlach z kolcami albo żeberkami łub listewkami. Żyją w morzach ciepłych, drapieżne, wiercą otwory w muszlach innych brzuchonogów i małży, do otworów wprowadzają ryjek.

Przedstawicieli rodziny stożków — Conidae charakteryzuje gładka, stożkowata wysmukła muszla, zwykle pięknie ubarwiona. Gatunki szczególnie cenione przez kolekcjonerów muszli. Drapieżne. Produkują jady, niektóre niebezpieczne dla człowieka. Napadają na pierścienice, inne brzuchonogi, jelitodysz-ne, a nawet ryby.

Podgromada: tyłoskrzelne — Opisthobranchia

Diagnoza: brzuchonogi z cechami detorsji. o spoidłach nerwowych boczno-trzewiowych w różnym stopniu odkręconych, aż do ułożonych symetrycznie; na głowie najczęściej 2 pary czułków; w jamie gębowej para szczęk; skrzele Gcżeli występuje) leży poza sercem.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Podgromada obejmuje gatunki morskie i nieliczne słodkowodne. Występują głównie w strefach przybrzeżnych, nieliczne są pelagiczne. Pasożyty zewnętrzne wieloszczetów i małży. Ok. 14000 gatunków (w Polsce 4).

Ciało okryte muszlą o niewielu skrętach, przeważnie cienką, delikatną, w stosunku do rozmiarów ciała małą (ciało u większości form nie może się w całości ukryć w muszli). U wielu form muszla mniej lub bardziej okryta płaszczem, albo nie występuje u postaci dojrzałych (jest odrzucana w okresie larwalnym), w podgromadzie dominują gatunki nagie. Na głowie u większości form dwie pary czułków. Różny stopień detorsji spoideł boczno-trzewiowych, aż do ułożenia symetrycznego. Skutkiem detorsji jama płaszczowa przesunięta nieco na prawą stronę, a skrzele, jeżeli występuje, leży za sercem. Wiele form bez skrzela i jamy płaszczowej. Jeden przedsionek, jedno metanefrydium. Hermafrodyty.

Tyłoskrzelne rozdziela się na 2 rzędy:

okrytoskrzelne — Tectibranchia, nagoskrzelne — Nudibranchia,

w zależności czy skrzela występują w jamie płaszczowej czy nie. Co jest bardzo sztuczne, gdyż w podgromadzie, jak podkreślono, przeważają formy nagie, a ich obrębie wiele nie ma skrzeli. Większość malakologów rozdziela pod-gromadę na 9 — 12 rzędów, w zależności od wykształcenia muszli, płaszcza, narządów oddechowych i nogi.

669