714 715

(większość gatunków), pełzają, albo biernie unoszone są w wodzie. Pojedyncza kolonia mierzy od kilku milimetrów do kilkudziesięciu (50) centymetrów średnicy i zawiera dziesiątki, albo setki tysięcy drobnych (poniżej 1 mm długości) osobników. Kształty kolonii są bardzo różne (ryc. 259), zależnie od budowy domków produkowanych przez osobniki tworzące kolonie.

Osobniki wchodzące w skład kolonii nazywane są zooidami (ryc. 260, 261, 262A). Mają różne kształty, pudełka, wazy, worka lub cylindra. Zooid składa się z oskórka, będącego jego szkieletem zewnętrznym ochronnym, zwanym zooecjum (także cystidem) i właściwego ciała, określanego jako polipid.

Poszczególne zooecja kolonii mają kształty odpowiednie do kształtów polipidów. U większości gatunków morskich otwory górne zooecjów są przykryte wieczkiem, odmykanym i zamykanym przy wysuwaniu i wciąganiu do domku polipida. Wieczko jest połączone z zooecjum błoniastą elastyczną strukturą i jest biernie podnoszone i opuszczane w czasie ruchów polipida, albo nie ma takiej struktury i wtedy połączone jest z polipidem mięśniami. Na zewnętrznej powierzchni wieczka, u niektórych gatunków, występują igły i kolce obronne. Wieczko połączone z polipidem mięśniami może być płyt-kowate i wtedy mięśnie są doczepione do jego brzegów, albo może mieć pośrodkową część zagłębioną i wtedy od dołu do zagłębienia przyczepione są mięśnie. Występują także wieczka, które na dolnej stronie mają rozpiętą, przyczepioną do jego brzegów elastyczną błonę, tworzącą worek kompensacyjny. Do worka przyczepione są mięśnie, a po zamknięciu wieczka worek przylega ściśle do górnej części ciała polipida.

Ryc, 259. Mszywioły, pokroje kolonii. A — Frustra sp., B — Cellopora sp., C — Tubulipora sp., D — H,-topora sp., E — Bugitla sp.. F — Memhranipora (płożąca się po podłożu), G — Alcyoitidium sp., H — Hippothora sp. (płożąca się po podłożu)

Ryc. 260. Krężelnica, anatomia. A — osobnika z wysuniętymi czułkami. B — wciągniętymi do tułowia; a —jajnik, d—otwór odbytowy, e—ektocysta, f — funikulus,j—jajo. o—otwór gębowy, r — jądro, ż — żołądek

Polipidy zbudowane są z epistom u. lofoforu i tułowia, albo tylko z lofoforu i tułowia. Epistom i lofofor tworzą część górną (morfologicznie brzuszną), a tułów część dolną (morfologicznie grzbietową) polipida. Otwór gębowy występuje po stronie górnej, otoczony jest lofoforem. Odbytowy znajduje się poniżej lofoforu (ryc. 262A), na boku ciała.

Epistom (prosoma), podobnie jak u kryzelnic, jest wypukliną ściany ciała górnej części polipida i ma kształt płata, nakrywa od góry otwór gębowy.

Lofofor (mezosoma) u form słodkowodnych jest fałdem ściany ciała, otaczającym otwór gębowy na kształt podkowy, osadzone są na nim w szeregu orzęsione czułki, w liczbie 16—116. U mszywiołów morskich lofofor jest kolistym fałdem i ma czułki w liczbie 8 — 34. Na każdym czułku rzęski występują w dwóch rzędach: zewnętrznym i wewnętrznym. Lofofory służą do naganiania i wyłapywania pokarmu, a w odróżnieniu od lofoforów kryzelnic. są wraz z przednią częścią tułowia wciągane i wysuwane z zooecjów. Mechanizm wciągania i wysuwania jest bardzo różny u poszczególnych grup mszywiołów. Najogólniej ujmując, wzrost ciśnienia płynu celomatycznego, wywołany skurczem mięśni ściany ciała, powoduje wysunięcie części ruchomej polipida na zewnątrzdomku, a skurcz wyodrębnionych mięśni retraktorów jej wciągnięcie. Mięśnie przyczepione są jednymi końcami do ściany ciała w okolicy przełyku.

715