516 517 2

Większość gatunków ma bardzo długie i cienkie nogi, dochodzące do 16 cm, przy ciele prawie trzykrotnie krótszym. Głowotułów jest albo okryty jednolitym oskórkiem, albo zaznacza się na nim 1—2 tylnych segmentów. Występuje para oczek umieszczonych na niewielkim wzgórku. Z przodu, po bokach głowotułowia. uchodzą gruczoły produkujące wydzielinę o zapachu kwasu octowego, o znaczeniu odstraszającym. Odwłok jest segmentowany, zbudowany z 10 segmentów. Chelicery są małe, trójczłonowe, u większości gatunków końcowe części mają wykształcone w szczypce. Pedipalpy są długie, na częściach podstawowych mają wyrostki do żucia. Ich części końcowe są wykształcone jako narządy dotykowe, albo są zakończone mocnym pazurem. Pierwsza para odnóży lokomocyjnych, rzadziej także druga, mają wyrostki do żucia. U wielu gatunków druga para jest bardzo wydłużona i spełnia głównie funkcję dotykową. Odnóża lokomocyjne, jak wspomniano, u większości gatunków są bardzo długie, u części są krótkie, spłaszczone, listkowate lub w zarysie owalne. Samice mają na odwłoku pokładełko (rzadkość u pajęczaków, zob. też roztocze), osadzone pośrodku odwłoka, po stronie brzusznej.

Brzuszna część układu nerwowego jest silnie skoncentrowana. Do oddychania służą tchawki, podobnie wykształcone jak u solpug. Para stigm występuje na sternicie drugiego segmentu odwłoka. U niektórych gatunków, oprócz tych stigm, na goleniach nóg występują dodatkowe małe stigmy. Układ naczyń krwionośnych silnie zredukowany, serce krótkie. Jako narządy wydal-nicze funkcjonuje para gruczołów biodrowych, które mają skomplikowaną budowę.

Kosarze odznaczają się zdolnością do autotomii, zaatakowane mogą odrzucać odnóża, które szybko regenerują.

Jaja składane są do ziemi. Jaja kosarzy występujących w Polsce mogą zimować. Rozwój wprost.

Kosarz zwyczajny — Phalangium opilio ma zasięg holarktyczny. Pospolity w Polsce.

Rząd: roztocze — Acarina

Roztocze są grupą liczną, drugą po pająkach co do liczebności gatunkowej w obrębie pajęczaków. Obejmują ok. 30000 gatunków. Na lądzie występują wszędzie: w okolicach polarnych, umiarkowanych, subtropikalnych i tropikalnych. Wiele gatunków jest synantropijnych. Występują w ogromnych liczbowo populacjach, np. w niewielkiej próbce ściółki leśnej można ich naliczyć setki. Występują w glebie, na roślinach, w domach i magazynach produktów rolnych. W wodach słodkich, zimnych i w gorących źródłach. Gatunków morskich jest niewiele. Liczne gatunki są pasożytami roślin i zwierząt, okresowymi i stałymi, głównie ektopasożytami, endopasożytów jest niewiele. Powodują ogromne szkody w hodowli i w uprawach. Odgrywają dużą rolę w przenoszeniu organizmów chorobotwórczych: wirusów, bakterii i nicieni. Gatunki synant-ropijne wywołują u człowieka choroby alergiczne. U roślin niektóre gatunki

powodują powstawanie galasów. Formy glebowe są pożyteczne, przyczyniają się do żyzności gleby. Gatunki żyjące wolno odżywiają się drobnymi zwierzętami, są drapieżnikami, trupożercami, grzybożercami, saprofagami. albo pobierają soki roślinne.

Większość roztoczy wykazuje złożoną biologię. W ich cyklu życiowym mogą występować stadia zdolne do przetrwania skrajnie niekorzystnych warunków środowiska. Mają zdolność do anabiozy, zarówno w trakcie rozwoju zarodkowego, jak i w stanie dojrzałym.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Roztocze są przeważnie formami drobnymi, ale rozpiętość rozmiarów ciała jest ogromna. Ciało mają mikroskopijne, jak i do 3 cm długie. Są różnie zabarwione, niektóre mają oskórek wysycony barwnikami karoteinowymi. który nadaje im barwę żywo czerwoną. Inne gatunki są zielonawe (barwa pochodzi od substancji zbliżonej do chlorofilu), ale najczęściej zabarwione są brązowawo.

Kształty ciała roztoczy są bardzo różne, prawie kuliste, owalne, występują formy spłaszczone i tarczowate, prawie prostokątne lub robakowato wydłużone.

Poszczególne grupy roztoczy są bardzo zróżnicowane pod względem morfologicznym, ale mają kilka wspólnych cech, którymi się różnią od reszty pajęczaków. Ich wspólną, bardzo charakterystyczną cechą jest połączenie głowotułowia i odwłoka w jedną całość, nie występuje granica pomiędzy tymi dwoma tagmami. Ponadto, roztocze charakteryzuje brak pełnej segmentacji

Ryc. 197. Anatomia roztocza. A — strona grzbietowa, B — brzuszna; b — bruzda sejugalna. c — chelicery, d — podosoma, g — gnatosoma, h — histerosoma, i — idiosoma. o — opistosoma, p — pcdipalpy, s — propodosoma

517