286 287 2

Ciało większości gatunków ma barwę mleczno białą, nieliczne gatunki są zabarwione na czerwono, żółto, zielono lub pomarańczowo.

Wymiary ciała nicieni są bardzo różne, występują formy mikroskopijne, o ciele do 0.3 mm długim, średniej wielkości i duże — osiągające do I m, a jeden < gatunków jest ok. S m długi.

Żyją różnie długo Osobniki gatunków wolno występujących żyją do ok. 2 lat. pasożyty w sianie aktywnym do 10. a wiośnie w stanie encystowanym do 30 lat.

łesl to jedna t najdawniej poznanych i opisanych grup bezkręgowców. Niektóre pasożytnicze nicienie opisane są w egipskich papirusach, sporządzonych ok I 500 lal p.n.e. Wiele form pasożytniczych jest wymienianych w Biblii. Nicienie odgrywają poważną rolę w biocenozach, przyczyniając się znacznie do obiegu matem Mają ogromne znaczenie zdrowotne i gospodarcze, praktycznie są pasożytami wszystkich wielokomórkowych roślin i zwierząt. Ok. 50 gatunków pasożytuje u człowieka, z których ok. 10 ma znaczenie patogenne.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Ctało przedstawicieli typu jest zbudowane z niewielkiej liczby komórek, ok. 900. niezależnie od tego czy organizm jest duży czy mały.

Większość mocni cechuje się wydłużonym, nitkowatym kształtem ciała (fot. 5). o przekroju najczęściej kolistym. Do wyjątków należą formy o owalnym znryste ciała, wrzecionowatym, czy prawie kulistym. Przód i tył ciała są zwężone iryc. II3A). Zwężenie przednie jest łagodniejsze, i o ile nie występuje os tym odcinku oczko, to po łagodniejszym zwężeniu można odróżnić część przedmą ciała od tylnej. Dalszą cechą charakterystyczną nicieni jest promieniste ułożenie rożnych struktur otaczających otwór gębowy (ryc. 114A — D).

Otwór gębowy występuje szczytowo, na przodne ciała. Pozostałe otwory: odbytowy, płciowy, wydalmczy znajdują się po stronic brzusznej. Z nich otwór odbytowy jest osadzony blisko końca ciała, albo jak to jest u większości gatunków ji n w różnym stopniu przesunięty ku przodowi. Otwór płciowy leży a >am»c tnmej więcej pośrodku ciała, u samców narządy rozrodcze uchodzą do kloaki (ryc- 1131

Budowa wewnętrzna

Sckiuc w budowie wewnętrznej wykazują wiele przystosowań wiążących się a wydłużonym kształtem ciała. Wszystkie narządy wewnętrzne są wydłużone « ułożone zgodnie z jego długą osią

Pokrycie ciała. Oakórek jest gruby, u większości gatunków gładki, u części gatunków poprzecznie drobno rowkowany. U nielicznych form poprzeczne rowkowanie jest głębokie i robi wrażenie picrścieniowania U wielu wolno ryjących mona aekorek jen pokryty szczecinkami oskórkowymi. a u niektórych nicieni pasożytniczych kolcami lub łuskami. Oskórek jest okresowo zrzucany (haKwe. aob. też rozwój ).

ABC

|k. 11.1 Glistą ludzka. A — wygląd ogólny samicy i samca. 13 — narządy rozrodcze samicy, C - sinica: • — jajowód, d — otwór odbytowy, g — gębowy, j — jajnik, k — kloaka, ■ macica, n — pęcherzyk nasienny, o — pochwa, p — otwór płciowy żeński, r — jądro, t - spikule, u — układ pokarmowy, w — ujście układu wydalniczego, y — kanał wytryskowy

Oskórck pokrywa ciało, wyściela jelito przednie i tylne, kloakę, pochwę, kanał wyprowadzający ewolucyjnie wyższego pod względem budowy układu wydalniczego (p. dalej) i ma złożoną budowę. Chemicznie składa się m. in. i kolagenu, albumin, substancji zbliżonych do keratyn oraz z lipidów. Formy lądowe mają oskórek wyraźnie zróżnicowany na dwie warstwy: wewnętrzną i zewnętrzną. Wewnętrzna jest zbita włóknista, zewnętrzna ma strukturę luźniejszą i bardzo różnie wykształconą u poszczególnych gatunków. Nicienie morskie i słodkowodne nie mają zbitej wewnętrznej warstwy włóknistej. U pasożytów występują 4 warstwy. Zewnętrzna — epikutikula, zbudowana i substancji zbliżonych do keratyn, może składać się z 3 podwarstewek, z których np. u trychin najbardziej zewnętrzna jest lipidowa. Leżąca niżej egzokutikula zbudowana jest z podjednostek ułożonych promieniście w stosunku do długiej osi ciała; może być zróżnicowana na dwie podwarstwy. Mezo-kutikula zbudowana jest z podjednostek włóknistych, kolagenowych, ułożonych okrężnie. Najniżej leżąca endokutikula ma także budowę włóknistą, ale jej włókna rozmieszczone są nieregularnie.

287