722

22.5. D/jałanie biologiczne promieniowania jonizującego 22.5.1. Wprowadzenie

Promieniowanie jonizujące może powodować różne skutki u ludu: oparzenia. wypadanie włosów, zaćmę, uszkodzenia układów krwiotwórczego i limfatyczncgo. zespół sercowo-płucny (astma). skrócenie czasu tycia, nowotwory, uszkodzenia informacji genetycznej ild. Nazywa się je reakcjami radiobiologicznymi.

Poziom danej reakcji radiobiologicznej zalety od dawlu pochłoniętej, objętości (obszam) ciała napromieniowanego. mocy dawki (rozkładu dawki w czasie), rodzaju promieniowania, koncentracji tlenu, stanu fizjologicznego obiektu żywego.

0    efekcie biologiczny m - ..toksyczności*' promieniowania jonizującego decyduje w pierwszej kolejności wartość dawki pochłoniętej, przy czym promieniowanie to cechuje szczególnie wysoka skuteczność biologiczna, aa przykład po napromienio wamu organizmu ludzkiego dawką 10 grejów promieniowania gamma (bezwzględnie śmiertelną) odpowiadająca jej energia spowoduje wydzielenie zaledwie około

1    • l<T^? dżula (2.4 • 10“* kalorii) ciepła w 10 * kg (I g) tkanki Przyrost temperatury spowodowany tą ilością ciepła byłby niemierzalny

W celu zilustrowania stopnia ..toksyczności" substancji radioaktywnych porów-maje się często skutki ich działania z toksycznością niektórych związków chemicznych - węglowodorów aromatycznych, związków ołowiu lub cyjanków Na przy kład dopuszczalne stężenie ołowiu w powietrzu dla pracowników narażonych zawodowo na len rodzaj skalenia me moZe przekraczać 50 pg/m\ natomiast gra mc/ne stężenie ołowiu radioaktywnego ^:i0Pb wynosi 50 • 10“’ pg/m*. czyli je*! 10 milionów razy mniejsze.

Efekt napromieniowania zaleZy następnie od tego, czy określoną dawkę otrzymał cały organizm, czy tylko ograniczona objętość ciała. Na przy kład dawka 4.5 greja pochłonięta przez całe ciało powoduje zgon około 50% ludzi napromieniowanych. natomiast taka sama dawka pochłonięta lokalnie przez kończynę moZe spowodować uszkodzenie jej tkanek, bez większych skutków dla reszty ciała.

Ważnym czynnikiem jest równieZ czas. w którym dawka promieniowania została pochłonięta; efekty działania takiej samej dawki zaleZą w wysokim stopniu od tego. czy czai ekspozycji trwał minuty czy lata.

Od rodzaju cząstek jonizujących i ich energii, czyli od IJTT promieniowania, zalety liczba wytwarzanych wzdłuż ich torów produktów oddziaływali na ośrodek biologiczny, co spraw ia. Ze mimo jednakowych daw-ek pochłoniętych w takich samych warunkach ekspozycji skutki biologiczne są różne.

W przypadku wprowadzenia substancji radioaktywnej do organizmu efekt biologiczny zależy również od metabolizmu tej substancji i jej rozmieszczenia w organizmie. Skażenie wew nętrzne lułcży do bardzo niebezpiecznych przypadków narażenia na promieniowanie. Wynika to z tego. że nie ma metody ograniczenia dawki pochłoniętej w tkankach kuh narządach, jeżeli skażenie już nastąpiło Należy tu dodać. że wrażliwość radiacyjna różnych tkanek i organów jest odmienna, na przykład wrażliwość radiacyjna szpiku jest dużo większa niż skóry .

714

722