58361 ScannedImage 19

22 Wprowadzenie

książki Among Kannibals (1889), Johna Mathewa zajmującego się plemionami zachodniego Queenslandu, autora Eaglehawk and Crow (1899), R. H. Mathewsa, badacza Wiradjeri, Kamilaroi i innych plemion południowo-wschodniej Australii. Spośród badaczy zajmujących się szczególnie religiami Australii można wymienić Carla Strehlowa, luterańskiego misjonarza działającego początkowo wśród Dieri (od 1892 r.) potem w latach 1907-1920 w Hermannsburgu, w plemieniu Aranda i Loritja (w sumie 28 lat), pracującego w duchu szkoły historyczno-kulturowej o. W. Schmidta. Misjonarzami byli też Samuel Gason, George Taplin i O. Siebert. Walter Roth zajmował się plemionami północno-zachodniego Queenslandu, zwłaszcza ich kulturą materialną.

Pierwszą próbą przewartościowania poglądów na wierzenia Australijczyków jest praca z 1912 roku Elementarne formy życia religijnego; System totemiczny w Australii ojca francuskiej szkoły socjologicznej, Emile Durkheima (przetłumaczona na język polski po 78 latach, w 1990 r.). Bazując na materiałach zebranych przez Spencera i Gillena, niemieckiego misjonarza Strehlowa, Alfreda Howitta oraz Mathewa, Durkheim konstruuje teorię totemizmu jako „elementarnego” wierzenia, zgodnie z jego socjologiczną teorią sacrum społeczności australijskie poprzez totemy czczą same siebie. Mimo iż materiał etnograficzny, na którym bazował Durkheim, był nieadekwatny dla pełnej reprezentacji religii australijskich i nie pozwalał na zrozumienie ich istoty, teoria Durkheima była jedną z pierwszych prób potraktowania Aborygenów z naukową ścisłością. Nadal jednak z założenia o elementarnym charakterze wierzeń wynikał wniosek o ich prostocie i naiwności.

Idee Durkheima zostały rozpropagowane w anglosaskim świecie przez Rad-ciiffe-Browna i szkołę z Cambridge. W ślad za Riversem i Durkheimem uznawał on strukturę społeczną za podstawowy fenomen wyjaśniający myślenie tubylców, natomiast religia jako taka była jedynie uzupełniającym czynnikiem. Radcliffe-Brown w żadnej ze swych prac nie uznał religii Aborygenów za godną zainteresowania, jak twierdzi Elkin³⁰ niewiele czuł z mitycznego czy mistycznego wymiaru życia Aborygenów i nie uznał faktu, że to w zasadzie społeczeństwo Australijczyków jest funkcją religii, nie zaś odwrotnie. Kierunek reprezentowany przez niego zaciążył na poglądach innych australijskich antropologów w następnych dekadach.

Lata te zaowocowały serią badań terenowych prowadzonych głównie pod auspicjami Australian National Research Council. Syn Carla Strehlowa, T. G. H. Strehlow, urzędnik Biura ds. Tubylców w Alice Springs a także docent Uniwersytetu w Adelaide, który wychował się wśród ludu Aranda i znał ich język jak własny, specjalizował się w mitologii tego plemienia. A. P. Elkin (1891-1979) to pierwszy stricte „australijski” antropolog, wydawca (1933-1979) ukazującego się od 1930 r. kwartalnika „Oceania” zajmującego się antropologią obszaru Pacyfiku³¹, autor takich

³⁰    A. P. E 1 k i n , A. R. Radcliffe-Brown, 1880-1955, „Oceania” 1956, vol. 26, nr 4, s. 249.

³¹    Zadaniem „Oceanii” ma być przede wszystkim publikowanie rezultatów bezpośrednich badań terenowych. Poza kwartalnikiem wydawane są też rozszerzone wersje artykułów jako „Oceania Monographs”.