818 819

złożoności w morfologii funkcjonalnej, przystosowywanej do odżywiania się drobnymi organizmami.

Występowanie ogona u larw żachw wskazuje, że pierwotnie były one formami wolno pływającymi. Ogon występuje przez całe życie tylko u ogonie, nie można jednak traktować tej grupy jako wyjściowej dla reszty gromad osłonie, ogonice mają bowiem najbardziej wyspecjalizowaną tunikę. Podkreślono już, że ogonice uważane są za formy neoteniczne. Najprawdopodobniej nie rozwinęły się z innych grup, szczególnie nie należy ich wyprowadzać z żachw, gdyż są prymitywniejsze niż larwy tych osłonie, które mają kosz skrzelowy. Rozwijały się raczej w odrębnej linii od wspólnych przodków (ryc. 291), drogą im tylko właściwą.

Drugą linię stanowią żachwy i sprzągle. Przy czym sprzągle najprawdopodobniej należy wyprowadzać od żachw. Osobniki tworzące kolonie isk-rzyłud, nie wykazują istotniejszych różnic w porównaniu z żachwami, są pomostem łączącym żachwy z beczułkowcami i salpami. Z iskrzyłud prawdopodobnie rozwinęły się beczułkowce, a z nich saipy. Taki kierunek ewolucji sugeruje przede wszystkim zwiększające się znaczenie postaci przystosowanych do rozwoju bezpłciowego, w linii iskrzyłudy —beczułkowce —salpy. U iskrzyłud wegetatywnie rozmnażają się postacie młodociane, u beczułkowców i salp odrębne postacie pozbawione gonad — zooidy.

Podtyp: bezczaszkowce — Acrania

Synonim: strunogłowe — Cephalochordala

Diagnoza: strunowce mające strunę grzbietową w całym ciele, od części gębowej do ogonowej; morskie, wolno żyjące.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Bezczaszkowce występują w morzach ciepłych i umiarkowanych, ale w ograniczonych, nie zanieczyszczonych strefach wód przybrzeżnych, na głębokości od kilku do 50 m. Wybierają czyste dna piaszczyste przemieszane z grubym żwirem, w którym zagrzebują się wystawiając przednią część ciała. Okresowo pływają, wyginając ciało na boki. Znanych jest ok. 20 gatunków. Niekiedy występują masowo. Odżywiają się drobnymi organizmami i szczątkami organicznymi. Nie mają większego znaczenia w biocenozach morskich.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Bezczaszkowce mają ciało przejrzyste, od 3 do 10 cm długie, lancetowate, bocznie spłaszczone, o obu końcach zaostrzonych (ryc. 292). Przez ścianę ciała przeświecają metamerycznie rozmieszczone zespoły mięśni ruchowych (miome-ry. miotomy) i gonady (ryc. 292A). Środkiem grzbietu biegnie sztywny fałd

gyc. 2M. Lancetnik. A — wygląd ogólny, B — budowa wewnętrzna; b — usztywnienia jicznotkankowe brzusznego fałdu powłokowego, c — cewka nerwowa, d — otwór odbytowy. i — endostyl, g — gonada, i — wirnik, ł — worek wątrobowy, m — miomer. o — ujście jamy okołoskrzelowej, p — płetwa ogonowa, r — gardziel, s — struna grzbietowa, u — usztywnienie lącznotkankowe grzbietowego fałdu powłokowego, w — wąsy, y — przełyk, z — zasłona.

ż — żołądek

powłokowy, rozciągający się od przodu ciała do końca. Na końcu przechodzi na stronę brzuszną i dochodzi do otworu odpływowego jamy okołoskrzelowej. Dalej fałd rozszczepia się na dwa elastyczne podfałdy, zwane metapleuralnymi, które biegną po prawej i lewej brzuszno-bocznej stronie ciała (ryc. 293A) i dochodzą do okolicy gębowej. Fałd pełni rolę płetwy.

W ciele można wyróżnić 3 okolice: gębową, gardzielową i ogonową.

Część gębowa jest najkrótsza, ma kształt stożka. Po jej stronie brzusznej występuje szeroki otwór przedgębowy, otoczony wieńcem wyrostków, zwanych wąsami, prowadzący do obszernej jamy przedgębowej, będącej wpukleniem ściany ciała. Boczne ściany jamy przedgębowej mają skomplikowane sfał-dowania, zbudowane ze zgrubiałego naskórka. Sfałdowania są gęsto orzęsione, ich rzęski popychają cząstki pokarmu do otworu gębowego, uruchamiane są okresowo falami, a oba sfałdowania działają jak wirnik napędzający wodę do otworu gębowego. Ich działanie jest widoczne poprzez pokrycie ciała. Otwór gębowy występuje w zasłonie, delikatnym fałdzie odgraniczającym jamę przed-gębową od jamy gębowej. Zasłona zaopatrzona jest w czułki.

Część gardzielowa jest największą częścią ciała. Wewnątrz obejmuje gardziel, jamę okołogardzielową, gonady, narządy wydalnicze, a po jej stronie brzusznej, za strefą obejmującą gonady, występuje otwór odpływowy jamy okołoskrzelowej (ryc. 292B).

Część ogonowa ma kształt zaostrzony, służy do lokomocji, jej początek wyznacza otwór odbytowy, występujący po stronie brzusznej ciała (ryc. 292).

Budowa wewnętrzna

Pokrycie ciała. Ściana ciała zbudowana jest z jednowarstwowego naskórka cylindrycznego, pod którym występuje warstwa tkanki łącznej (dermis). Od wewnątrz ściana ciała wyścielona jest nabłonkiem perytonealnym.

819