AGF00043

Z uwagi na wysoka cenę piżma i cywelu otrzymano wiele syntetycznych substancji imitujących te naturalne surowce. Można oczywiście otrzymywać syntetyczny muskon i cyweton, ale ich synteza jest skomplikowana i z tego pow odu nieopłacalna. Znacznie prostsze w syntezie, a przez to tańsze są aromatyczne nitrozwiązki. które mają zbliżony zapach; należy do nich piżmo ksylenowe czy ketonowe. Jednak związki nitrowe nie substancjami fizjologicznie obojętne i nawet w małych ilościach mogą działać szkodliwie, np. uczulająco.

H.C

CH,

u

m-ksvlen

X

AICI,

C(CH₃)₃ 3,5-dimetvlokumen

HNO,

NO,

^h*^cyV

0,N

CH,

NO,

C(CH₃)₃

piżmo ksylenowe

H₃C

CH

°^CCH,

3    ^H3^CvV^CH

CHjCOCI    l| ¹

3.5-dimetvlokumen C(CH.),

AICI,

V

HNO,

°^cch₃

HXy^CH₃

C(CH₃)₃

2,6-dimetylo-4-izopropyloacetofenon

O.N^f^NO,

C(CH₃), piżmo ketonowe

Właściwości chemiczne estrów

Estry, podobnie jak uprzednio omów ione chlorki kwasowe i bezwodniki hydrolizują, ulegają alkoholizie oraz aminolizie. Są jednak znacznie mniej aktywne w tych reakcjach, trzeba je zwy kle prowadzić w podwyższonej temperaturze, żeby zmiany były zauważalne w stosunkowo krótkim czasie. Estry można również redukować do aldehydów lub alkoholi. Reagują one także z reaktywnymi związkami metaloorganicznymi, a te które zawierają atom wodoru przy C_a kondensują pod wpływem zasad.

1. Hydroliza

Hydrolizę estrów katalizują zarówno kwasy, jak i zasady. W środow isku obojętnym estry reagują z wodą bardzo wolno. W wielu wypadkach potrzeba dni. żeby zauważyć ich wyraźny rozkład. Wydzielający się jednak w reakcji kwas karboksylowy zwiększa szybkość hydrolizy. To zjawisko autokatalizy polega na katalitycznym działania powstającego kwasu. Hydroliza estrów w środowisku kwaśnym jest reakcją odwracalną i stanowi odwrócenie procesu syntezy estrów w reakcji Fischera.

RCOOR' + HOH = RCOOH + HOR'

t_I

H*. kat

Hydroliza estrów ma praktyczne znaczenie, służy bowiem do otrzymywania specyficznych kwasów i alkoholi z estrów naturalnych, np. z wosków. Zastosowanie nadmiaru wody przesuwa równowagę praw ie całkowicie w kierunku wolnego kwasu i alkoholu.

H*/HOH

CH₃(CH₂)₂₄COOCH₂(CH₂)₂₈CH₃--- CH₃(CH₂)₂₄COOH + CHjICHj^CHjOH

cerotynian trikontylu (wosk)    kwas cerotynowy    trikontanol

Zasadowa hydroliza estrów jest reakcją nieodwracalną i wymaga stechiometrycznej ilości zasady, ponieważ jest ona zużywana w miarę postępu reakcji - z powstającym kwasem tworzy _yo/e_;uzwane^p<^Q/_:>^jggo^ovvodu zasadowa hydroliza estrów nazywana jest zmydlaniem lub z łaciny saponifikacją. Określenie to wywodzi się od produkcji mydlą, czyn zaśadfowtff hydrolizy tłuszczów.

8