84,85 2

Teorie literatury XX wieku

Im głębiej wnikałem w podstawowe problemy logiki, tym wyraźniej czu łem, że nasza wiedza, nasze poznanie drży i chwieje sic w posadach, nz wreszcie ku memu nieopisanemu przerażeniu przekonałem się, że jeżeli współczesna filozofia wypowiedziała ostatnie słowo o istocie poznania, to poznanie nie istnieje. [...] [Miałem świadomość], że jeżeli rozum nic po trafi przezwyciężyć wątpliwości, które we mnie narosły, jeżeli jesteśmy ska zani wyłącznic na wygładzanie, klajstrowanic [...] rys i luk, jakie powstały we wszystkich naszych konstrukcjach epistemologicznych, to pewnego ra zu nasza piękna wiedza rozpadnie się i staniemy oko w oko z nędznymi resztkami naszej świetności'\

Pi/ociwko Badania logiczne wymierzone były więc przede wszystkim przeciwko rclaf i.itywi/mowi _wj_zm0wi poznawczemu, czyli przekonaniu, że nic istnieje obiektywny spra

dzian prawdziwości sądów na temat rzeczywistości. Celem Husscrla było odmH lezienie tego, „co jest prawdziwe, [i co] jest prawdziwe absolutnie”, „samo w -.ni bie". Zdaniem Husserla,

prawda jest identycznie jedna, obojętne, czy uchwytują ją w swych sądach ludzie czy nie ludzie, aniołowie czy bogowie^{1 J}.

To jeden z najważniejszych pewników fenomenologicznych: poznanie nic uzależnione od tego, kto i w jaki sposób poznaje, lecz polega na całkowitym ml czcniu prawdy od zmiennych okoliczności jej uchwytywania.

/y.i.i logika Relatywizm, koszmar sejentystów i moralistów, wynikał wedle Husscrla t .u tropologizacji, subiektywizacji i psychologizacji prawdy, które redukują ją funkcji mniemań jednostek, do zmiennej natury człowieka (jak zobaczym w kwestii prawdy fenomenologia jest skrajną przeciwniczką p rag mit mu'*). Jego plan był odmienny: trzeba znaleźć w święcie fundament, na rym można oprzeć się relatywizmowi. Okazało się, że fundament ten znal można jedynie w c z y s t e j logice, której status bytowy jest niezależny jakichkolwiek postaw empirycznych i kulturowego kontekstu. Dlatego 11 scrl pisał:

Prawda

otiloMywrui

Prawdę „uchwytujcmy" nic tak, jak jakąś treść empiryczną, wyłaniającą Mę w przepływie przeżyć psychicznych i znów znikającą; nic jest ona fenomenem pośród innych fenomenów, lecz jest przeżyciem [...], w którym przeżyciem jest coś ogólnego, jakaś idca'\

" L. Szentow, Egzyttenejalizm jako krytyka fenomrnologii, (w:) Filozofia egzystencjalna, opi L. Kołakowski, K. Pomian, Warszawa 1965,*. 314-21$.

'* E. Husucrl, Nadania logiczne, t. 1, of> cif., a. 12 3.

" ŁO*Zob. f^lhl'\>tHilt\<7JH.

" lv I liinurt), Nadania loftii sut, 1 1 ,af> <it ,* 1 | \

Fenomenologia

85

I ,ik rozumiana prawda „obowiązuje absolutnie”'⁶ i „sama w sobie pozostaje Jł, i /ym jest, zachowuje swój idealny byt"'⁷. Prawda istnieje obiektywnie, czy-iiif/alcżnic od jednostkowych sądów. Filozofa nie interesuje zdanie Piotra czy Wl.t dotyczące równania 2 + 2 = 4,gdyż istnieją tysiące indywidualnych sądów Itru temat, ale wszystkie dotyczą tej samej prawdy, która - co istotne - jest pdą oczywistą. Ostatecznym sprawdzianem prawdy, powiadał Husscrl, jest bi /.ywistość, czyli to, że się ona prezentuje wszystkim tak samo, niezależnie I unktu widzenia i poglądów. Każdy, kto będzie utrzymywał, że interpretacja l.i literackiego jest jedynie uchwytywaniem czy odkrywaniem zawartej w niej Irwisccj prawdy, chcąc nie chcąc, będzie do Husserla pośrednio nawiązywał. »»' później Husscrl zwróci się bardziej ku idealizmowi, to jednak ten „logi cz-linpuls od tej pory będzie nieustannie towarzyszył fenomenologii. Jest nim jł¹ konanie, że prawda jest do odkrycia, a nic do skonstruowania, że się ją jedyni Mania, a nic wytwarza.

f len sposób, wraz z początkiem XX stulecia, w Badaniach logicznych zosta-jimnułowana konieczność badań fenomenologicznych, które ugruntują za-ao koncepcję czystych istot, jak też pewności poznania. Już w tej książce polują się najważniejsze właściwości fenomenologii. Są to kolejno: jej intuicyj-|t /yli naocznościowy, charakter, wyłączenie z pola badania tego, co wykracza Jł czystą świadomość; branie pod uwagę tego tylko, co się prezentuje samo liie, w sposób oczywisty; jej opisowość oraz status nauki, na której powinny |u (budowane wszystkie inne nauki. Przyjrzyjmy się po kolei wszystkim tym liiiłn i en i o m.

matem książki jest „czysta fenomenologia przeżyć myślc-

I poznania", która „ma do czynienia wy łącznie z przeżyciami dający-j uchwycić i zanalizować w intuicji w czystej ogólności istotowej [= esen-|)|, nic zaś z apercypowanymi empirycznie [ = uświadamianymi] przeżycia-

Kko realnymi faktami, z przeżyciami przeżywających ludzi i zwierząt if jawiającym się i uznanym za doświadczcniowy fakt święcie”'*. Nie chodzi

II to, co człowiek przeżywa w święcie, lecz co przeżywa w czystej, to znaczy liczonej tylko do świadomości, intuicji. Intuicja fenomenologiczna „wyłącza

tkie uznania odnoszące się do psychofizycznej przyrody z rzeczywistymi rzc-Lchd.imi, ludźmi, z własnym Ja-podmiotem włącznie, jak i w ogóle do wszyst-1, m transcendujc (= przekracza] czystą świadomość”"’. Fenomenologia zaj-|nię więc „czystą świadomością” (= świadomością wewnętrzną, immanent-jl nlr zajmuje się tym, co każdy z nas, jako jednostka wcielona i poddana nllym wpływom, myśli o święcie ani też czego w tym święcie doznaje, ja-|w|tlywom ulega.Husscrl mówi o „spostrzeżeniu wc wnę t rzny m",

Oczywistość

prawdy

Badania fenomenologiczne

Główne tematy Badań logicznych

Intuicja fenomenologiczna

Czysta

świadomość

■p*,t 1.14

ikidrm,t. a. 1. 134.

MHrm, t. l|Cl 1, a. 4-$. Wrzyufkłc uzupełnienia i wyjaśnienia w nawiasach kwadratowych I liml/ą od autora

ił

•>n,\ i.« / 1.* s\i