88 89

m—

Ryc. 27. Gąbki. A — parenchymula Lrucosolenia sp.. B — gemmula Spongilla tp.\ a — archcocyt, m — mikropylc. o — osłona wewnętrzna, s — warstwa spikul (amfidysków)

askon, sykon, bądź leukon. W sumie, przekształcanie się amfiblastuli w gast-rulę związane jest z wpuklaniem się bieguna górnego, zajętego przez komórki mniejsze. Odbiega to od stosunków panujących u tkankowców, gdzie zawsze, w przypadku inwaginacji, wpuklają się komórki bieguna dolnego, zwykle większe, mające więcej materiałów zapasowych. Ponadto, u niektórych gatunków obserwowano czasowe wpuklenie się komórek większych do blastocelu i cofnięcie się tego wpuklenia. Nie można więc warstwy wewnętrznej, u dojrzałych osobników gąbek, porównywać z endodermą innych wielokomórkowców. a warstwę okrywającą z ektodermą.

Parenchymula rozwija się ze stereoblastuli i stąd jest larwą litą bez jamy (ryc. 27A). U niej, w okresie gastrulacji, komórki różnicują się na dwie kategorie: komórki okrywające o większych rozmiarach orzęsione i komórki wewnętrzne o nieregularnych kształtach. Parenchymula opuszcza organizm macierzysty, ja kiś czas pływa wolno i następnie przyczepia się do podłoża i podlega przekształceniom w postać dojrzałą. U części gatunków komórki z witkami wędrują do wnętrza ciała larwy i różnicują w choanocyty, natomiast komórki bez witek różnicują się w pinakocyty i formuje się mezoglea. Jest to także typowy przejaw odwrócenia warstw zarodkowych (stąd synonim: Emnthozoa = „zwierzęta odwrócone"), nieznany u innych wielokomórkowców. U innych gatunków nie występuje przemieszczanie się komórek, tylko w wyniku zróżnicowanej histoge-nezy następuje wykształcenie choanocytów i pinakocytów. W rzadszych przypadkach. u niektórych gąbek wapiennych, parenchymula powstaje z celoblastuli, poprzez migrację komórek do wnętrza i wypełnienie blastocelu.

SYSTEMATYKA

Systematyka gąbek jest ciągle zmieniana i ulepszana. Bierze się głównie pod uwagę rodzaj szkieletu i dodatkowe cechy, jak budowa choanocytów, morfologia mezoglei. sposoby rozrodu, typy postaci dojrzałych i larw. Tutaj podzielimy gąbki na trzy gromady:

gąbki wapienne — Calcarea, gąbki krzemionkowe sześcioosiowe — Hexaciinellida. gąbki różnoszkieletowc — Di mospongiae stosując uproszczoną systematykę, biorącą pod uwagę występowanie lub me pinakodermy i rodzaj materiału budującego szkielet. Trzeba jednak podkreślić, że szczególnie dyskutowana jest ranga systematyczna gąbek krzemionkowych sześcioosiowych. Ze względu na odrębność budowy, ta grupa gąbek podnoszona jest przez niektórych systematyków do rangi typu.

Gromada: gąbki wapienne — Calcarea

Synonim: Cilcisponghe

Diagnoza: gąbki mające pinakodermę ora/ szkielet wapienny.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Do gromady należą gatunki mające szkielet wapienny wykształcony w postaci igieł kalcytowych jedno-, trój- i czteroosiowych, najczęściej nie zróżnicowanych na mikro- i megaskleryty oraz mające szkielet zwarty w postaci aragonitu. Gromada obejmuje gatunki o najprostszej organizacji morfologicznej, o typie askon, a także gatunki o typach sykon i leukon. Wszystkie są morskie, szeroko rozprzestrzenione, ale żyjące tylko w strefach płytkich przybrzeżnych. Żyją samotnie i tworzą kolonie. Samotne osobniki są niewielkie, do 10 cm wysokie, w koloniach zachowują dużą odrębność morfologiczną i fizjologiczną. Jako larwa występuje głównie amfiblastula. rzadziej występują celoblastula i parenchymula. Należące do gromady rodzaje: Leucosolenh (ryc. 21 A, fot. IA) i Sycon (ryc. 21B) są najlepiej poznanymi i zbadanymi gąbkami.

Stron raphanus (synonim: Sycandra raphanus) występuje we wszystkich morzach pełnosłonych, żyje samotnie, ma najprostszą budowę w obrębie współczesnych gąbek.

Neosolenia erypta jest jedynym współcześnie żyjącym gatunkiem mającym na obrzeżu mezoglei zwarty szkielet wapienny, w postaci aragonitu. Nie występują skleryty. Celoblastula przekształca się w parenchymulę.

Gromada: gąbki krzemionkowe sześcioosiowe — Hexactinellida

Synonim: gąbki szkliste, szklane — Hyallospongiae

Diagnoza: gąbki nic mające pinakodermy. o szkielecie krzemionkowym, makroskleryiy sześcioosiowe. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Osobniki dojrzałe przeważnie żyją samotnie, osiągają znaczne rozmiary, kolonijne gatunki są nieliczne. Wyłącznie morskie, większość głębinowa. Wszystkie cechuje