CCF20090212020

bliskie Imo mogły częściej podążać za nią do wody niż inne osobniki, zwiększając tym samym szansę dokonania własnego indywidualnego odkrycia.

UŻYWANIE NARZĘDZI U SZYMPANSÓW

Szympansy, jako najbliżsi krewni człowieka wśród naczelnych, są być może w tym kontekście najlepszym gatunkiem do porównań. Tym bardziej że jest to również gatunek uznawany za najbardziej „kulturowy” pośród innych, poza człowiekiem, gatunków naczelnych (McGrew, 1992, 1998; Boesch, 1996, 2000). Szympansy żyjące w warunkach naturalnych wykazują w zachowaniu wiele tradycji behawioralnych specyficznych dla danej populacji. Tradycje te przyjmowane są przez niemal wszystkich członków grupy i mogą przetrwać wiele generacji. Należą do nich: wybór pożywienia, używanie narzędzi i przekazywanie sygnałów za pomocą gestów. Wyjaśnienie genetyczne owych różnic zachowania między populacjami jest z wielu względów mało prawdopodobne (np. populacje, które żyją blisko siebie, nie są wcale bardziej do siebie podobne pod względem tych zachowań niż populacje odizolowane). Dlatego powszechnie mówi się o tym zjawisku jako o tradycjach kulturowych szympansów (np. Wrangham i in., 1994).

Przykładem najbardziej znanym jest używanie narzędzi przez szympansy. Na przykład, w niektórych populacjach żyjących w Afryce Wschodniej zauważono, że szympansy polują na termity, wkładając w otwory termitier niewielkie cienkie patyczki. Natomiast szympansy żyjące w populacjach Afryki Zachodniej polując na termity, po prostu burzą ich kopce za pomocą grubych patyków, a następnie garściami łapią owady. Badacze szympansów w warunkach naturalnych, tacy jak Boesch (1993) oraz McGrew (1992), twierdzili, że praktyki tego typu, polegające na użyciu specyficznych narzędzi, są przedmiotem „przekazu kulturowego” między jednostkami w obrębie grup społecznych. Jednak istnieje konkurencyjne wyjaśnienie tego zjawiska, które wydaje się równie prawdopodobne. Otóż termitiery w Afryce Zachodniej są znacznie bardziej miękkie niż te w Afryce Wschodniej, z powodu większych opadów w tych regionach. W związku z tym tylko szympansom w Afryce Zachodniej dostępna jest strategia polegająca na zniszczeniu gniazda termitów za pomocą kija. Zatem grupowe różnice w zachowaniu, pozornie przypominające różnice kulturowe u ludzi, nie są wcale oparte na specyficznym rodzaju uczenia się społecznego. W takich przypadkach to, co nazwano „kulturą”, jest po prostu wynikiem indywidualnego uczenia się, u którego podstaw leżą różne środowiska lokalne poszczególnych populacji - proces ten nazywa się po prostu kształtowaniem zachowania przez środowisko (erwironmental shaping).

Mimo że kształtowanie zachowania przez środowisko stanowi prawdopodobny element wyjaśnienia pewnych różnic międzygrupowych w zachowaniu wszystkich naczelnych, łącznie z ludźmi, dogłębne analizy ekologiczne przeprowadzone przez Boescha i współpracowników (1994) wskazują na to, że - przynajmniej w przypadku szympansów - nie wszystkie różnice w zachowaniu między różnymi grupami dadzą się w ten sposób wyjaśnić. Także analizy eksperymentalne potwierdzają, że w przypadku takich zachowań, jak używanie narzędzi przez szympansy, kształtowanie przez środowisko to nie wszystko. Dokonany przeze mnie (Tomasełlo, 1996a) przegląd badań eksperymentalnych dotyczących społecznego uczenia się używania narzędzi u szympansów potwierdza, że potrafią one doskonale uczyć się dynamicznych możliwości zastosowań tkwiących w przedmiotach, które odkrywają, patrząc jak inni ich używają. Nie są jednak zdolne do uczenia się od innych nowych strategii zachowania per se. Na przykład,

43