CCF20111129001

Ryc. 8. Schemat podstawowych funkcji życiowych człowieka. Źródło: Partzsch 1970

boczej między miastami lub z zapleczem, a więc intensywne przepływy pracownicze w tych relacjach. Niedobór miejsc pracy w stosunku do liczby mieszkańców czynnych zawodowo oznacza przewagę funkcji mieszkaniowych i objawia się dominacją wyjazdów do pracy poza dany ośrodek miejski. Miasta o znacznej przewadze funkcji mieszkaniowych nie posiadają właściwie własnych podstaw gospodarczych i stanowią w rzeczywistości dzielnice (satelity) innych miast (Kostrowicki 1952). Z kolei niedobór siły roboczej powoduje przewagę funkcji miejsca pracy oraz przyjazdów do pracy do danego miasta. Miasta tego typu powstają zwykle wskutek koncentracji funkcji produkcyjnych.

Po drugie “ funkcje miasta rozpatruje się w odniesieniu do zlokalizowa-nyclfw nim działalności gospodarczych i społecznych, a więc w kontekście struktury miejsc pracy. Ogólnie biorąc, działalności miejskie można podzielić na dwie grupy: 1) produkcyjne, 2) usługowe. Do podstawowych funkcji produkcyjnych miasta należy przemysł i rzemiosło. Funkcje te, polegające na przetwarzaniu różnego rodzaju surowców na towary, były od najdawniejszych czasów istotnym składnikiem gospodarki miejskiej. Podstawą wyodrębnienia miast stał się społeczny podział pracy polegający na odłączeniu się rzemiosła od rolnictwa, a z kolei dzięki rozwoj_oWi produkcji rzemieślniczej mógł rozwinąć się handel zarówno na rynku lokalnym, jak i ponadlokalnym (Kostrowicki 1952). Do powstania miast przyczynia się także przemysł, zwłaszcza od czasów rewolucji przemysłowej, kiedy to zaczęły powstawać początkowo w Anglii, później w innych regionach Europy Zacłiodniej - pierwsze miejskie ośrodki przemysłowe.

Funkcja produkcyjna dynamizuje rozwój miasta, ale sama w sobie nie tworzy miasta. Znaczenie miast w systemie gospodarki wiąże się nie tylko z produkcją dóbr, lecz także z wymianą i świadczeniem usług. Do podstawowych funkcji miast należą funkcje handlowe, kulturalne, administracyjno-polityczno, komunikacyjne, rekreacyjno wypoczynkowe.

Działalność handlowa jest często uznawana za podstawową funkcję mia sta, stąd często włącza się ją do definicji miasta (Beaujeu-Garnier, Cha bot 1971). Do miast, których powstanie związane było z handlem, należą zarówno małe miasta (rynki lokalne), jak i duże ośrodki (porty morskie, ośrodki handlu międzynarodowego). Między funkcją handlową a innymi funkcjami istnieje ścisła współzależność. W wielkich ośrodkach handlowych powstają zakłady przemysłowe, które korzystają z sąsiedztwa wielkiego rynku zbytu i udogodnień transportowych, z kapitału nagromadzonego przez handel.

Miasto od najdawniejszych czasów wiązało swą genezę z siedzibą władzy. Miasto zakładano często, aby kontrolować lub administrować danym terytorium przykładem mogą być zarówno miasta greckie i rzymskie w czasach starożytnych, jak i współczesne stolice, np. Canberra, Ottawa i Brazylia. Ponieważ powiązania kształtujące się wskutek organizacji politycznej f administracyjnej powodują dalsze kontakty i ułatwiają ingerencję w inne dziedziny życia, funkcja administracyjna tworzy istotną, scalającą podstawę życia miejskiego.

Miasto pełni także inne funkcje usługowe, których celem jest zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie życia Kulturalnego, oświaty, ochrony zdrowia, rozrywek i innych dziedzin życia codziennego. Na ogół rola tych funkcji rośnie wraz z wielkością miasta. Większe skupienia ludności stwarzają lepsze możliwości dla rozwoju funkcji bardziej wyspecjalizowanych, związanych z popytem na nie (Kielczewska-Zaleska 19G9).

Ogólnie biorąc, problematyka funkcji miejskich jest jednym z najlepiej rozwiniętych działów w geografii miast. Jak stwierdza M. Jcr-czyński (1973), analiza funkcjonalna miast najpełniej rozwinęła się w ramach dwóch systemów teoretyczno-badawczych. Jeden z nich obejmuje studia dotyczące struktury zatrudnienia i struktury funkcjonalnej miast, nawiązujące do założeń koncepcji bazy ekonomicznej miasta. Drugi nurt teoretyczno badawczy rozważa kwestię funkcji miejskich w aspekcie rela cji funkcjonalno-przestrzennych miasta z otoczeniem i oparty jest przede wszystkim na teorii miejsc centralnych. Każda z tych koncepcji badawczych akcentuje tylko pewien aspekt zjawiska funkcji miejskich, pomijając lub uwzględniając w niedostatecznym stopniu inne elementy.

5 — P»nK»;twy. 33