CCI20081203022

99

99

pisarza

AU 1891__

Marya, Julia być, piec, módz zjadłszy

geografia, kelner -im (-ym) / -em -imi (-ymi)/-emi

Matja, Julja być, piec, móc

gieogralja, kiclncr -im(-ym) 1 bez różnicy | -imi (-ymi) | rodzajów

torską decyzją, a nie z błędem zapisu lub druku, zjawisko takie mówi o stanie świadomości językowej autora i ta dwoistość formy wyrazowej powinna być zachowana. (Przykładem być tu może cytowany na s. 84 przypadek niezdecydowania Kasprowicza przy wyborze między prawidłowi| gramatycznie formą „wonnymi” lub zgodną z rymem

Formy gwarowe lub wywodzące się

stanowią jeden z zabiegów stylizacyjnych, jak i wówczas (zwłaszcza wówczas!), gdy należą do systemu językowego autora. Przywołując przykład Kasprowicza można tu przytoczyć formy o genealogii kujawskiej: „rwią", „ssią", „plączy" używane ptzez poetę we wczesnym okresie twórczości, najczęściej (choć nie tylko) w rękopisach - zastąpione w późniejszych drukach przez formy ogólnopolskie: „rwą", „ssą", „plącze".

2. W zakresie pisowni.

Chaos ortograficzny wieku XVIII usiłowała opanować Komisja Edukacji Narodowej, zlecając Onufremu Kopczyńskiemu opracowanie Gramatyki dla szkól narodowych (cz. 1-3, Warszawa 1778-1783). Zaproponowane przez niego zasady rozpowszechniły się w wieku XIX, ale nie zyskały mocy obowiązującej. W stuleciu tym kilkakrotnie podejmowano więc próby dalszej regulacji przepisów ortograficznych. W końcu wieku XIX i w pierwszej połowie XX (do roku 1936) na ziemiach Polski istniały i konkurowały ze sobą dwa główne systemy ortograficzne: a) ustalony w reformie ortograficznej krakowskiej Akademii Umiejętności w roku 1891 i b) opozycyjna w stosunku do niego tak zwana „pisownia warszawska" lub inaczej „pisownia Kryńskiego", zainicjowana przez kilku językoznawców i przedstawiona przez nich na Zjeździć Literatów we Lwowie w roku 1894, a następnie opracowana i ujęta w kształt ostateczny w Gramatyce języka polskiego Adama Antoniego Kryńskiego (Warszawa 1897).

Najważniejsze różnice między obydwoma systemami sprowadzały się do pięciu spornych zagadnień: 1) pisowni joty po spółgłoskach w wyrazach zapożyczonych, 2) zakończeń bezokolicznika, 3) pisowni imiesłowu uprzedniego, 4) połączeń ke, ge / kie, gie w wyrazach obcego pochodzenia, 5) końcówek ficksyjnych -im (-ym) / -em, -imi (-ymi) I ■emi. Poniższa tabela pozwoli przedstawić dokładniej te różnice:

W roku 1918 Akademia Umiejętności przyjęła nowe ustalenia, jako obowiązujące (choć nic przez wszystkich zaakceptowane). Istotną reformą była reforma z roku 1936, opracowana przez Komitet Ortograficzny Polskiej Akademii Umiejętności. Wprowadziła ona pisownię (ograniczam się do informacji w zakresie wymienionych wyżej pięciu punktów): 1) „Maria”, .Julia”; y po c. s. z: „racja", „misja”, „okazja" (z wyjątkami: „cyjan", „Syjam”, „Syjon"); 2) „być”, „piec", „móc"; 3) „zjadłszy”; 4) „geografia", „kelner”; 5) zrównanie końcówek: -im (-ym), -imi (-ymi) - bez rozróżnienia rodzajów, ale z licznymi wyjątkami, wśród nich: „wtem", „przedtem", „potem", „zatem" oraz nazwy własne typu: „w Zakopanem". Ustalenia z roku 1936 obowiązują (z niewielkimi zmianami) do dziś³⁶.

Jak w innych zakresach modernizacji, tak i tu ma zastosowanie podstawowa zasada, która głosi, że zabiegi modernizacyjne mogą dotyczyć tylko tych cech językowych, których modyfikacja nie zaciera znamion indywidualnego języka autora (i, oczywiście, znaczeń). Dotyczy to w tym wypadku zwłaszcza zjawisk fonetycznych, choć nie wyłącznie. Nic zawahamy się więc przed uwspółcześnieniem - przykładowo - form następujących, jako że proponowane zmiany nie dotyczą znamion wymowy

:mpolić -» rzępolić puhar -» puchar druchna -> druhna

¹⁶ Powyższe przedstawienie sprawy oparte jest na pracy: S. Jodłowski: Los skiej ortografii (Warszawa 1979); stąd lei zaczerpnięto większość przykładów. Pt (.Tokarski: Traktat o ortografii polskiej. Warszawa 1978.