1 (99) 2

198 Proza sensctcyjno-kryminalnti

198 Proza sensctcyjno-kryminalnti

7

pisarza nie jest jednak zjadliwy, emanuje z niego życzliwość dla ludzi, mimo ich wad i słabostek, połączona z humanistyczną wiarą w człowieka. Ze względu na młodocianego bohatera autor unika w swych powieściach scen drastycznych, a zawarta w nich dawka sensacji jest jak najbardziej „zdrowa”.

Znamienna dla Bahdaja dbałość o walory wychowawcze prozy sensacyjnej charakteryzuje również utwory detektywistyczne dla młodzieży Zbigniewa Nienackiego — autora cyklu powieściowego o przygodach pana Tomasza.

Postać tego detektywa-amatora, z zawodu dziennikarza, po raz pierwszy wprowadził Nienacki do swej debiutanckiej powieści pt. Uroczysko (1957). Pan Tomasz bierze tutaj udział w wyprawie archeologicznej, która ma zbadać tajemnice starego kurhanu i kolegiaty na wysepce wśród moczarów w pobliżu wsi Oporna. Powieść cechują: zręcznie skonstruowana fabuła, tajemnicze tło zdarzeń i spora dawka wiadomości z historii, archeologii oraz antropologii.

Na podobnej kanwie osnuł Nienacki kolejny utwór o przygodach pana Tomasza, a mianowicie Skarb Atanaryka (1960). Tym razem bohater cyklu powieściowego wraz ze swym młodszym bratem spędza wakacje w obozie archeologów nad jeziorem Długie w Szwajcarii Kaszubskiej. Odnaleziono tu groby gockich wojowników oraz cenne ozdoby z brązu i złota, ale w poszukiwaniach archeologicznych wciąż „ktoś” przeszkadza, giną wartościowe eksponaty i dzieją się dziwne rzeczy. Podobnie jak w poprzedniej powieści, sensacyjna fabuła stanowi jedynie tło do przekazania sporej sumy wiadomości z historii i archeologii.

Z nowym wcieleniem pana Tomasza stykamy się w Wyspie złoczyńców (1964), gdzie po raz pierwszy zjawia się niezwykły wehikuł — samochód amfibia, odgrywający ważną rolę w fabule powieściowej. Od nazwy owego „czółna na czterech kołach, nakrytego brezentem” bohater Wyspy... zyska przydomek pana Samochodzika. Akcja utworu osnuta jest na sensacyjnych zdarzeniach związariych z poszukiwaniem i ochroną dzieł sztuki, które chce

Się SPAĆ Z. KUR AMl"

IV A VM$t

II

CHODZI

48. K. Boglar: Klementyna lubi kolor czerwony. Ilustr.: B. Butenko

sobie przywłaszczyć banda kryminalistów. Pan Tomasz ze swymi przyjaciółmi, trójką harcerzy, wytropi przestępców, a przy okazji młodzi przeżyją wiele przygód. Na zwartości kompozycyjnej powieści zaciążyły ujemnie sztucznie doczepione do sensacyjnego wątku treści z dziedziny archeologii i antropologii. Wadą utworu są także nie pogłębione pod względem psychologicznym sylwetki postaci.

Zdecydowanie lepszą książką, z uwagi na konstrukcję, jest powieść pt. Pan Samochodzik i templariusze (1966). Sfilmowana (reż. Hubert Drapella) i spopularyzowana przez telewizję zyskała w szerokich kręgach młodzieży olbrzymie powodzenie czytelnicze. W roli pana Tomasza, poszukującego tym razem wraz z młodymi przyjaciółmi legendarnego skarbu zakonu templariuszy, wystąpił znany aktor — Stanisław Mikulski.

W następnej powieści z omawianego cyklu, a mianowicie w Księdze strachów (1969) pan Tomasz z trójką harcerzy poszukuje nie skarbu, ale pamiętnika byłego hitlerowca — Konrada Haubitza. Dokument ten miał stanowić koronny dowód oskarżenia wytoczonego przeciw Haubitzowi przez młodą Niemkę Hildę, która ujawniła we frankfurckiej gazecie jego zbrodnie popełnione podczas wojny na terenie Polski. Przebywający w RFN Haubitz postanawia zatrzeć ślady swej zbrodniczej działalności. W tym celu wysyła do Polski swych przyjaciół dla odnalezienia ukrytego pamiętnika. Konkurenci pana Samochodzika i jego obozu za wszelką cenę chcą być pierwsi i nie przebierają w środkach. Akcja powieści rozwija się szybko / i obfituje w dramatyczne spięcia. Po licznych perypetiach triumfuje jednak j pan Tomasz z przyjaciółmi.

Sprawiedliwość zwycięża także — zgodnie z obowiązującymi w tym gatunku regułami — w Niesamowitym dworze (1969). Bohater cyklu występuje tu w roli historyka sztuki, któremu udaje się odkryć tajemnicę starego dworku i uchronić przed wywiezieniem z Polski cenne pamiątki po masonach. Powieść ta, podobnie jak późniejsze z tej serii utwory [Nowe przygody pana Samochodzika 1970, Pan Samochodzik i zagadki Fromborka, 1972), należy do poszukiwanej na rynku czytelniczym prozy przygodowo-sensacyj-nej, w której elementy rozrywkowe w sposób umiejętny zespolone są z cennymi treściartii poznawczymi i wychowawczymi.

Atrakcyjność fabularna, motywy tropienia rzeczywistych i urojonych przestępców, którzy zagrażają najczęściej dziełom sztuki i cennym pamiątkom narodowym, tajemnicza sceneria zdarzeń — słowem cały ów sensacyjno-detektywistyczny sztafaż pełni w cyklu powieściowym Nienackiego inną nieco rolę niż w utworach kryminalnych Niziurskiego czy Bahdaja.