69972 Obraz 7

198 XXIV. System parlamentarno-gabinetowy

Nie można jednak nie zauważyć, że niektóre próby reformo- i wania systemu parlamentarno-gabinetowego kończyły się tak daleko prowadzącym ograniczeniem roli ciała przedstawicielskiego, że jego pozycja ustrojowa bardzo wyraźnie słabła, co odbijało ] się niekorzystnie na stanie demokracji w państwie. Tak na przyfei kład potoczyły się losy polskiego parlamentaryzmu po zamachu majowym 1926 roku (por. nowelę sierpniową do konstytucji! z 1921 roku, a zwłaszcza praktykę jej realizacji).

266. Głowa państwa w systemach parlamentarno-gabinetowych ma z reguły dosyć skromne uprawnienia, a niekiedy jest ich niemal całkowicie pozbawiona (np. cesarz Japonii, król Szwecji). Dotyczy to także prezydentów w państwach republikańskich. Ich zadaniem jest przede wszystkim reprezentowanie państwa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, a niekiedy - co w szczególnych przypadkach może okazać się jednak politycznie istotne -podejmowanie działań arbitrażowych w sporach między różnymi siłami politycznymi lub organami władzy państwowej (np. rządem i parlamentem). Głowa państwa powoływana jest niekiedy w drodze wyborów powszechnych, ale częściej przez parlament lub inne zgromadzenie, w którym dominują parlamentarzyści. Jej władza ma więc wobec parlamentu charakter pochodny. Prezydent nie podlega odpowiedzialności parlamentarnej, lecz jedynie konstytucyjnej (np. w Polsce — przed Trybunałem Stanu). Jego akty urzędowe dla swej ważności wymagają często kontrasygnaty, to jest współpodpisu premiera lub odpowiedniego ministra, który przez to bierze na siebie za nie odpowiedzialność przed parlamentem. Niekiedy pewne rodzaje aktów kontrasygnaty nie wymagają, wchodząc wówczas do zespołu tak zwanych prerogatyw prezydenckich. Do głów państw, w tym prezydentów, należą z reguły tak zwane uprawnienia monarsze - prawo łaski, prawo nadawania odznaczeń, przyjmowania i wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi itp. Można, z pewnym uproszczeniem, powiedzieć, że pozycja prezydenta w systemie parlamentarno-gabinetowym odpowiada pozycji króla, tym bardziej że samo stanowisko republikańskiej głowy państwa jest historycznym przedłużeniem urzędu monarchy.

267.    Reformowanie systemu parlamentarno-gabinetowego doprowadziło w niektórych państwach do wiązania jego elementów z elementami systemu prezydenckiego. W ten sposób powstały ustroje mieszane, z których najważniejszym jest półprezydencka forma rządu (ffanc. la republiąue semipresidentielle). System ten w rozwiniętej postaci występuje we Francji V Republiki (od 1958 roku). Stąd rozpowszechnił się w Europie (m.in. Portugalia, Grecja, Rumunia, Rosja), przyjmując w każdym z narodowych przypadków nieco odrębne w stosunku do pierwowzoru cechy.

268.    Na czym polega półprezydencka forma rządu? Głowa państwa - prezydent — jest powoływana w wyborach powszechnych. Prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem i nie może być przezeń odwołany przed upływem kadencji. Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, odpowiada za główne kierunki polityki zagranicznej i obronnej państwa, decyduje o polityce bezpieczeństwa wewnętrznego, a we Francji jest także dysponentem nuklearnej siły uderzeniowej. Do prezydenta należy wprowadzanie stanu wyjątkowego, ma on prawo rozpisywać referendum, w którym naród rozstrzyga o sprawach publicznych niejako ponad parlamentem. Prezydent może (z pewnymi ograniczeniami) rozwiązać Zgromadzenie Narodowe przed upływem jego ustawowej kadencji. Obok prezydenta działa Rada Ministrów (rząd), powołana do bieżącego administrowania krajem. Jej szefa - premiera - mianuje prezydent; na wniosek premiera prezydent mianuje również ministrów. Zespół uprawnień przysługujących głowie państwa jest zatem bardzo rozległy. Parlament we Francji składa się z dwóch izb - Zgromadzenia Narodowego oraz Senatu, który jest przedstawi-