Obraz 5

194 XXIV. System parlamentarno-gabinetowy

ganem ustawodawstwa, choć niekiedy jego swoboda w tym zakrel sie (jak we współczesnej Francji) jest ograniczona. Do parlamentu należy również uchwalanie budżetu (przybiera on różne formy : w różnych krajach) oraz kontrola nad jego wykonaniem przez rząd, | będąca elementem parlamentarnej kontroli nad rządem w ogólności. Środkami tej kontroli (poza wotum nieufności i odmową udzielenia wotum zaufania) mogą być interpelacje, pytania poselskie oraz, na przykład, możliwość powoływania odpowiednich komisji śledczych do badania przedsięwzięć organów władzy wy-‘ konawczej i jej funkcjonariuszy. Jednocześnie parlament (zwykle izba poselska) może być rozwiązany przed upływem kadencji, co pociąga za sobą konieczność rozpisania przedterminowych wyborów. Prawo rozwiązania parlamentu należy najczęściej do głowy państwa, która działa z reguły na wniosek szefa rządu (premiera). Przedterminowe rozwiązanie parlamentu stanowić ma przeciwwagę dla parlamentarnego wotum nieufności lub nieudzielenia rządowi wotum zaufania. Rozwiązanie takie uznaje się za środek, dzięki któremu naród w sposób suwerenny rozstrzyga spory między władzą ustawodawczą a wykonawczą w państwie.

261.    Pewną odmianą systemu parlamentarno-gabinetowego jest system kanclerski, w którym szczególnie silną pozycję zajmuje szef rządu. Do niego należy na przykład powoływanie i odwoływanie ministrów, a obalenie rządu przez parlament następuje przez odwołanie kanclerza, z jednoczesnym wyborem na opróżnione w ten sposób stanowisko jego następcy. Odwołanie dotychczasowego kanclerza i wybór nowego odbywa się w jednym glosowaniu kwalifikowaną większością głosów. Rozwiązanie to stabilizuje rząd i ogranicza przypadki tak zwanych kryzysów gabinetowych, które bywają z reguły uciążliwym politycznie następstwem przyjęcia systemu parlamentarno-gabinetowego w jego klasycznej formie. System kanclerski istnieje w RFN. Jego elementy zostały też wprowadzone do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku.

262.    Jakkolwiek Wielka Brytania jest kolebką europejskiego parlamentaryzmu oraz ojczyzną systemu parlamentarno-gabinetowego, to obraz istniejącego w niej ustroju dosyć znacznie odbiega od tutaj zarysowanego. Niektórzy autorzy określają ustrój brytyjski mianem „system westminsterski” (od dzielnicy Londynu, w której ma siedzibę parlament i inne centralne organy królestwa). Do istotnych cech systemu westminsterskiego należy to, że: (a) wybory parlamentarne przesądzają de facto o politycznym składzie rządu i o osobie premiera, ponieważ na mocy konwenansu konstytucyjnego monarcha powołuje każdorazowo na ten urząd przywódcę partii zwycięskiej; (b) rząd (a w jego ramach węższe ciało kolegialne, zwane gabinetem) opiera się na trwałej, z reguły jednopartyjnej większości parlamentarnej; (c) w ramach partyjnych frakcji parlamentarnych, tak partii rządzącej, jak i opozycyjnej, zachowywana jest ścisła dyscyplina poselska, a podział na frakcję rządzącą i opozycyjną jest wyraźny i sztywny; (d) możliwość korzystania przez parlament z instytucji wotum nieufności jest wobec przewagi partii rządzącej w izbie praktycznie wykluczona; (e) o rozwiązaniu parlamentu przed upływem maksymalnego czasu, na który został wybrany (5 lat), decyduje praktycznie premier, choć formalnie czyni to na jego żądanie monarcha; (f) wnioski ustawodawcze rządu mają w parlamencie pierwszeństwo przed inicjatywą posłów. Wszystkie te okoliczności łącznie sprawiają, że pozycja rządu, w tym premiera, wobec parlamentu jest bardzo silna, wręcz dominująca, a możliwości korzystania z instrumentów parlamentarnej kontroli nad władzą wykonawczą są bardzo ograniczone.

263. W okresie po 1945 roku jedynie raz udało się parlamentowi brytyjskiemu obalić rząd, odmawiając mu wotum zaufania, natomiast przedterminowe rozwiązanie parlamentu przez premiera zdarzyło się kilka razy. Odbywało się to przede wszystkim wówczas, gdy rząd dochodził do przekonania, iż partia, która stanowi jego bazę polityczną, ma w danym momencie szansę wygrania wyborów powszechnych. System westminsterski pod pewnymi względami — na przykład silna pozycja szefa egzekutywy, premiera powoływanego de facto przez naród - przypomina system prezydencki. Jednocześnie, zdaniem wielu badaczy, system ten w niewielkim tylko stopniu realizuje zasadę podziału władzy. Na taki obraz spraw składają się bardzo liczne okoliczności, wśród których wymienić należy istnienie w Wielkiej Brytanii od wielu dzie-