CCI20081203027

108

Sposób pisania joly można modernizować lam tylko, gdzie nie grozi to likwidacją charakterystycznych cech wymowy, zakłóceniem rymu lub rytmu; tam, gdzie nie istnieją wzglądy szczególne, nakazujące utrzymanie status ąuo takie jak na przykład stylizacja gwarowa. Na ogól transkrybuje się formy dawnej pisowni oddając je przez taki zapis, który wkomponowuje się w system metryczny wiersza, w razie potrzeby dodając -j- lub -y-, jak w wyrazie „hyena", oddawanym przez: „hy-jena" dla utrzymania rytmu. Niekiedy modernizacja zatrzymuje się w pól drogi, wprowadzając uproszczenie pisowni, ale nie zmieniając jej do końca z powodów wyżej wymienionych. Tak trzeba było postąpić z wyrazem „Wenecyi” w poemacie Kasprowicza Salusia Orczykówna, gdzie .jakieś panny”

Choć ci w złotych łańcuchach na szyi Czy tam skądsiś to licho przybyło -

W tomie Z chłopskiego zagonu, stanowiącym tu podstawę druku, wyraz ten pisany jest: „Wenecyji”. Nie można tu było przyjąć formy „Wenecji”, ta bowiem da się odczytać tylko trójzgłoskowo, co jest sprzeczne z czytelną w tym miejscu intencją poety. Można jednak było zbliżyć ją do pisowni dzisiejszej likwidując literę/

Są jednak edytorzy, którzy w wierszach o regularnym systemie metrycznym (sylabicznych i sylabotonicznych) eliminują dawną pisownię -ij, -yj, modernizując ją całkowicie, w takich bowiem systemach czytelnik bez trudu odtwarza odpowiednią liczbę zgłosek. Można więc widzieć i taki zapis w całkowicie uwspółcześnionej pisowni.

Aby scharakteryzować w najogólniejszych bodaj zarysach systemy interpunkcyjne drugiej połowy XIX i XX wieku, trzeba cofnąć się do epoki Oświecenia. Osiemnastowieczna interpunkcja była przestankowaniem intonacyjno-retorycznym i zasadniczo nie służyła składniowemu (a więc, ogólnie rzecz biorąc, logicznemu) rozczłonkowaniu zdań. Znaki przestankowe sygnalizowały pauzy głosowe, spadki i wzniesienia toku wy-

109

1 regulującą system był intencjonalny strumień głosu - słyszenie, a nie widzenie tekstu, ekspresja, a nie logika³⁷.

Oto kilka przykładów takiej interpunkcji:

(Stanisław Konarski: O religii poczciwych ludzi, 1769)

(Ignacy Krasicki, 1788)

Relikty tego systemu interpunkcyjnego utrzymywały się dość długo; szczątkowo można je obserwować jeszcze u młodego Kasprowicza:

Drugi wykrzyknik dyktowany jest względami intonacyjnymi; dziś nie miałby w tym miejscu uzasadnienia.

Zdarzają się systemy interpunkcyjne indywidualne, w różnym zakresie zjawisk proponujące odmienne rozwiązania. Z reguły stanowiły one i stanowią element świadomie konstruowanej poetyki, winny więc być starannie przez edytora powtórzone. Należą do nich na przykład praktyki interpunkcyjne wielu poetów współczesnych, od awangardy lat dwudziestych począwszy po dni dzisiejsze, polegające na znacznym ograniczeniu lub całkowitym pominięciu przestankowania. Można je napotkać np. u Tytusa Czyżewskiego, Jana Brzękowskiego, Anatola Sterna, Józefa Czechowicza, Tadeusza Różewicza i całej plejady twórców młodszych. Tam jednak, gdzie taka celowa odmienność nie została rozpoznana, brak lub niekonsekwencje interpunkcji świadczą tylko o niedoskonałości przekazu. Dotyczy to zwłaszcza autografów, w których znaki przestankowe stosowane bywa-