Chrzanowski Wladysław �C heraldyki1

KLtJNOr

--- TARCZA

Ł^MEłJTY HCfcBO' ( HCi& PJLAW/0

ABC heraldyki

i rCZYMACZAM- i i>EWrZĄ

Na życzenie naszych Czytelników rozpoczynamy druk nowe) stałej rubryki, poświęconej heraldyce polskiej. Wypełni ją ooczeń najstarszych i najbardziej zrośniętych z dziejami naszego kraju herbów, wraz z wykazem niektórych rodzin posiadających dany herb.

Autorem naszego ..herbarza" jest p. Władysław Chrzanowski z Poznania, który wiele lat poświęcił na prace badawcze w dziedzinie heraldyki polskiej. Ustalił on m.żn. wygląd 12.300 herbów oraz ich odmian, jak również zgromadził materiały dotyczące ich genezy i powstania. Będąc utalentowanym rysownikiem, wykonał ok. 20 herbarzy, z których najobszerniejszy liczy aż 35 tomów. Obecnie po-znański heraldyk opracowuje herbarz pięciotomowy i kilka herbarzy jednotomowych. Agencja „PRESSPOL" w Warszawie zamierza na początku przyszłego roku wydać jednotomowy „Herbarz Polski” Władysława Chrzanowskiego, zawierający 500 wielobarwnych wizerunków wybranych herbów.

Wśród naruk pomocniczych historii rozróżniamy dwie pokrewne dyscypliny: heraldykę tzn. naukę o herbach : genealogię — czyli wiedzę o rodowodach. Przy historycznych badaniach naukowych zarówno heraldyka jak i genealogia, oddają nieocenione usługi. Bez 'Ich pomocy nie można by wyjaśnić całego szeregu podstawowych zagadnień.

Przydatność heraldyki i genealogii została również sprawdzona w dziedzinie historii sztuki, a nade wszystko w malarstwie i grafice portretowej, gdzie odczytanie herbu i otaczających go inicjałów pozwala niejednokrotnie nie tylko na ustalenie portretowanej osoby, lecz także datowania danego dzieła szlufki, co wiąże sie z kolei z problemem jego autorstwa.

Ponieważ wokół heraldyki polskiej narosło wiele nieporozumień i sprzecznych poglądów, warto wyjaśnić tu kilka podstawowych faktów i terminów.

1 tak herb składa się z siedmiu za

Wszystkie te elementy podlegają ścisłym przepisom heraldycznym i nie mogą być dowolnie stosowane. Nie są to ozdoby graficzne, lecz oznaki konkretnych godności, tytułów i przywilej. W dokumentach nadających dany herb lub tytuł zawsze występuje dokładny i precyzyjny opis herbu. Jeśli dokument taki zaginął d treść jego jest nieznana, należy przy wyobrażeniu herbu stosować wariant najskromniejszy i najoszczędniejszy, a nie odwrotnie.

W polskiej heraldyce korona występuje jedynie w sześciu odmianach:

r

szlacheckiej (5 pałek), baronowskiej <7 pałek), hrabiowskiej (9 pałek), książęcej (tzw. mitry) i królewskiej. Ta ostatnia z kolei bywa otwarta (np. Piastów) i zamknięta z krzyżem (np. Wazów). Do gronostajowego płaszcza mają jedynie prawo niektóre rody dynastyczne. a więc w Polsce m.in. Wis niowieecy, Sobiesey, Leszczyńscy Po niatowscy. Radziwiłłowie. Wszelkie powoływania się w tym względzie na pochodzenie od „kniaziów" ruskich czy litewskich jest oczywistym nieporozumieniem.

(DOKOŃCZENIE NA STR 12)

sadniczych Części; godła herbowego, tarczy, korony umieszczonej na hełmie, klejnotu zwieńczającego korwię. wstęgi z zawołaniem (dowizą rodu) oraz tzw. udostojniemia. To ostatnie występuje z kolei w formie: labrów, panoplii. tzw. trzymaczy (rycerzy, herkulesów, lwów. gryfów, koni itp.) i symboli godności: mieczy, pastorałów. kapeluszy kardynalskich, anfuł biskupich »tp.