Kulikowski Ciała niebieskie w heraldyce5

llerh Słońce

siwa Władysława Jagiełły — ..był małego w? rosi u ale serca i myśli wielkiej”.

Bohaterowi grunwaldzkiemu Paprocki mylnie przypisał herb Jastrzębiec, którego używała rodzina Mos/kowskich od początku XVIII wieku. Kiedy Mosz* kowscy dowiedzieli się. że Zyndram z Maszkowic miał inny herb. zrezygnowali z Jastrzębcu i zaczęli również pieczętować się Słońcem Jak podaje W. Semkowicz w swej pracy ..Zyndram z Maszkowic" rodzina ta ma pochodzić z mieszczan sądeckich a nazwisko przyjęła od wsi Maszkowice w pow. sądeckim.

Herbem Słonce pieczętuje się kilka rodzin na Podolu, które ma także słonce w herbie a Zyndram z Maszkowic h. Słonce był w I WO roku dowodcą w Kamieńcu Podolskim. Zbieg okoliczności? J. Ostrowski przypisuje ten herb rodzinie Mazarakich na Podolu (wg S. Uruskiego w gub. czernichowskiej!. Druga linia tej rodziny miała używać herbu Newlin - między dwiema gwiazdami strzała przekrzyżowana w pas. Otrzymał go Jan Mazaraki. kozak nobilitowany w 1659 r (walczył przeciw Zaporożcom pod wodzą Jana Wyhowskiego i przeciwko Moskwie).

Istnieje też odmiana (? ) herbu Słońce - w polu czerwonym krąg promienisty czarny (? ! o środku srebrnym, odnaleziona przez A. Heymowskiego w sztokholmskim Codex Bcrgshamniur oraz niedawno odkrytym brukselskim Armorial Lyncenich Jest to zapewne pierwotna postać herbu Słonce i nią prawdopodobnie pieczętował się Zyndram z Maszkowic.

¥

Życiodajne słońce było siłą par excellence dobrą. Z chwilą, kiedy zachodziło za horyzontem zaczynały działać złe moce. Był to zrozumiały, jeszcze atawistyczny lęk naszych przodków przed ciemnością. Wierzono bowiem, że światło słoneczne chroni człowieka od wszelkiego zła. nieszczęsc i chorob. Natomiast noc sprzyjała demonom, pożarom, była często zwiastunką śmierci.

Zmienność faz księżyca była powodem wierzeń, iż

ma on zarazem dobry. jak i szkodliwy wpływ na wydarzenia na ziemi, wegetację roflin i życie człowieka Obserwowano księżyc chcąc ustalić jaka będzie pogoda w najbliższych dniach, służył on także do rachuby czasu (w prawie staropolskim upływający czas liczono na noce. tak jak obecnie liczymy na dni).

Księżyc ..rządził” pogodą, zbiorami i czasem, był więc nazywany małym księdzem czyli panem, księciem (wielkim księdzem) było słońce. Szczególną czcią otaczany by ł na nowiu, nowy miesiąc oznaczał bowiem zmianę. Odprawiano wówczas różne obrzędy kultowe i praktyki magiczne a niektóre zioła zbierane w tym okresie miały największą moc Po przyjęciu chrześcijaństwa kult księżyca nabrał nowych akcentów znaczeniowych Wierzono np.. ze promienie księżyca wciągają ludzi pracujących w nocy. a na widok błyszczącego na firmamencie nowiu zdejmowano czapki i odmawiano modlitwę chrześcijańską.

Kult ciał niebieskich w średniowieczu stanowił splot wierzeń pogańskich i chrześcijańskich. Ułatwiła ten mariaż w dużym stopniu astrologia, którą ówczesne społeczeństwo zaakceptowało bez większych zaslrzezcn (czasem jednak pewne wątpliwości miała święta Inkwizycja I wówczas astrolog, który głosił zbyt ekstremistyczne poglądy był palony na stosie, juk to miało miejsce we Florencji w I.l27r.) Więks/osc uczonych europejskich podzielała pogląd o wpły wie ciał niebieskich na wydarzenia na ziemi, a prawie wszyscy astronomowie zarabiali horoskopami na życie, nawet lak sławni jak Johan Kepler czy Tycho de Hrache

Astrologia, która jest właściwie niechciany iii dzieckiem królowej nauk przyrodniczych astronomii, w okresie nas interesującym nie była w Polsce /byt popularna Enigmatyczne wzmianki w starych kromkach me świadczą o zbyt ożywionej działalności astrologów, z rzadka pojawiają się na dworach książęcych, częściej w miastach wchodzących w skład związku h.ut/cat\i • kiego. Powszechny za to był pogląd, że los ludzki fest integralnie związany z losem gwiuzd. Znane powiedzenie. że ..ktoś urodził się pod szczęśliwą gwiazdą” tkwi swymi korzeniami w czasach bardzo odległych.

Wierzono powszechnie, ze każdy człowiek nui swoją gwiazdę na niebie, stosowną oczywiście do własnej pozycji społecznej. Duże. wspaniale świecące gwiazdy przypisywano krolom i władcom, drogiej wielkości świetnym rycerzom i możnym panom i tak dalej, pkbs natomiast musiał ukontentować się jakimiś lichymi gwiazdami piątej czy szóstej wielkości

..Gdy człowiek się n»dzi. zjawia się na niebie iiowj gwiazda, gdy umiera jego gwiazda spada. Obfite spadanie gwiazd świadczy o krwawym boju. co nastąpił gdzieś na zienu Odmianą tych wierzeń jest przesąd, iż gwiazda spadająca to lecąca przez niebo dusza nie ochrzczonego dziecięcia, które w tej chwili umarło. Słyszy my o konieczności ochrzczenia owej lecącej duszy przez przeżegnanie jej i nadanie imienia” - odnotował Kazimierz Moszyński

Ciała niebieskie są tematem dość popularnym w heraldyce polskiej podobnie zresztą jak i w zachodnioeuropejskiej. W najstarszych herbach najczęściej występuje półksiężyc z gwiazdą, mieczem, strzałą lub w innych wariantach. Księżyc przedstaw iany jest zawsze w kształcie półksiężyca - jako nów rogami do góry (czasem rogami w dół lub w bok). Księżyc na nowiu wrdług starych wierzeń oznacaał zmianę, mógł byc również symbolem odradzania się (powtarzania cyklu), dlatego też w tej fazie otaczany był szczególną czcią.

7