Kulikowski Ciała niebieskie w heraldyce6

Dodajmy, że w tej formie jest on, jako godło herbowe, bardziej czytelny od księżyca w pełni, który może kojarzyć się z kamieniem młyńskim (kuszabą), okrągłą tarczą (kałkanem) itp. Są oczywiście nieliczne wyjątki jak np. herb Pełnia (Iwanicki) - w polu czerwonym na księżycu w pełni (srebrnym) krzyż z ramionami przekrzyżowanymi, przysługujący rodzinie Iwanickich o przydomku Babiaczek z Iwanie na Wołyniu.

Półksiężyc jest motywem sugerującym również związek z cywilizacją islamu. Zdaniem wielu badaczy wyprawy krzyżowe przyczyniły się w dużym stopniu do rozpowszechniania i popularności godeł z tym tematem w heraldyce zachodnioeuropejskiej, byłoby jednak dużym uproszczeniem łączyć je w herbach polskich wyłącznie / inspiracją świata Bliskiego Wschodu.

Pokutuje u nas dość powszechnie opinia, że półksiężyc w herbie świadczył o walkach z. najazdami tatarskimi czy nawałnicą turecką. Pogląd ten nie ma żadnego uzasadnienia, podobnie jak i ten. że półksiężyc miał być dowodem tatarskiego pochodzenia (na 700 domów wymienionych w „Herbarzu rodzin tatarskich” St. Dziadulewicza. niewielka tylko część ma ten motyw w herbie)

Bywają jednak i tu pewne odstępstwa od reguły, bowiem w niektórych herbach rodzin kresowych pojawia się ten temat, są to jednak godła powstałe w okresie późniejszym. Takim może typowym przykładem jest dawny herb województwa bracławskiego (w polu srebrnym krzyż czerwony), który w roku 1589 otrzymał udostojnienie ..w formie tarczy sercowej, na której pół miesiąca, a więc alegoryczne przypomnienie walk z czcicielami półksiężyca, jako wpływu wysunięcia tego województwa ku wschodowi” - jak podaje H. Polacz-kowna.

*

Gwiazdy w herbach polskich są z reguły sześcio-promienne.choć i tu spotykamy wyjątki, np Guldenstem siedmiopromienna czy Stemberg - ośmioproinienna. Są to jednak herby pochodzenia obcego (szwedzkiego i czeskiego). W heraldyce francuskiej i angielskiej występuje gwiazda pięciopromienna. Prawdopodobnie najstarszym motywem heraldycznym tego typu jest pentagram (pięciokąt gwiaździsty). Ma on niewątpliwie związek z przytoczoną na wstępie uwagą B. Namysłowskiego dotyczącą talizmanów.

We wczesnym średniowieczu noszono często amulety. na których przedstawiany był pentagram będący rodzajem pięcioramiennej gwiazdy rysowanej (lub rytej) zwykle bez odrywania ręki od przedmiotu, na którym się ją umieszcza. Przedstawiono także na amuletach

Herb Pictyrog

Herb Arfambwski

gwiazdę sześciokątną, zbudowaną z dwóch równobocznych trójkątów. Były to typowe środki apotropeiczne stosowane przez dawnych Słowian - wierzono, źe tego typu amulet chroni właściciela przed złymi mocami.

W heraldyce polskiej gwiazda pięcioramienna przypominająca pentagram występuje w herbie Pietyrog (Piętoróg). Pieczętuje się nim kilkanaście rodzin kresowych. przeważnie na Wołyniu. Paprocki w ..Gnieździć cnoty” podaje „że jeszcze przed narodzeniem Chrystusa Pana już był ten herb gdzie indziej zwyczajny’* i chyba za bardzo się nie myli. Herbów oczywiście jeszcze wtedy nie znano, ale sam znak mógł już istnieć (motyw ten występuje także w heraldyce zachodniej). Można więc sądzić, przynajmniej w tym wypadku, ze hipoteza Namysłowskiego na temat talizmanów wykazuje większe cechy prawdopodobieństwa niż lansowana ongiś teoria o śladach totemizmu w herbach polskich.

Gwiazdy w heraldyce polskiej występują najczęściej w towarzystwie innych przedmiotów heraldycznych: księżyca, rogaciny (strzały) itp., natomiast jako samoistne godła pojawiają się w kilku zaledwie herbach, przeważnie rodzin pochodzenia obcego Są to m.in. Stemberg. Guldenstem. Karp, Sumowski i Arłamowski.

Karp - w polu błękitnym trzy gwiazdy złote. 2 i 1: klejnot - 4 pióra strusie. (Herb rodziny Carpio. pochodzenia włoskiego, osiadłej na Litwie w XVI wieku. Sumowski - w polu czerwonym trzy gwiazdy złote, 2 i 1; klejnot - gwiazda jak na tarczy (herb rodziny Sumow-skich, pochodzenia czeskiego, osiadłej w Prasach w XVI wieku)

Najbardziej interesującym herbem z tej grupy jest Arłamowski - w polu czerwonym trzy gwiazdy złote, 2 i 1: klejnot - połumąż zbrojny przeszyty strzałą w pas Herbem tym pieczętowała się zamożna rodzina czerwo-noraska cytowana w aktach przemyskich od 1553 r