DSC01401

^JULIUSZ KOSSAK, SOBIESKI POD WIEDNIEM, 1882, Muzeum Narodowe w Warszawie Husarz przekazuje królowi Janowi III Sobieskiemu zdobyty sztandar Proroka - symbol islamu. Obok króla jedzie. ubrany w strój zachodnioeuropejski, dowódca wojsk austriackich Karol Lotaryński. jego koń, zapewne przestraszony szumem skrzydeł husarza, staje dęba. Za królem postępuje husaria - widać jej długie kopie.

nie masz zwyczaju, żeby miał jeden drugiemu ukraść i złodzieja między Turkami nie znajdzie-victualia zaś różne specyjalne: od ryżów, miąs, chlebów, mąki, maseł, cukrów, oliw i inszych. Cóż I tedy obóz dokuczy w takim porządku? Ale to wszystko dostatek, jako mówią, czyni statek². Nie I dziwować się, bo to depopulatores totius mundi et possessores quadraginta regnorum%

[5] Miła tedy i ochotna kożdemu ma być wojna na Turczyna, nie żal i skóry szczerze nadstawić, kiedy wiem, że zwyciężywszy będzie za co plasterek⁴ kupić i czym ranę zawinąć.

SM#!®

ECHNIA DO •£i JK^feruf wydarzenie, o którym Pasek pisze w 1. akapicie.

Wyszukaj hiperbole w opisie zdobycia Koldyngi i określ ich funkcje.

3.    Wskaż określenia dotyczące Szwedów (akapity 1.-2.).

4.    Wymień powody historyczne i religijne oceny Szwedów sformułowanej przez Paska.

5.    Opisz swoimi słowami „lot” Szwedów do nieba.

6.    Wyjaśnij, dlaczego, zdaniem pamiętnikarza, „ich tam nie puszczono", podaj jego argumenty.

7.    Wyjaśnij, jak Pasek rozumie historyczną sprawiedliwość, którą Bóg wymierza Szwedom.

8. Odwołując się do wiadomości ze s. 201-202 wykaż, że rozumienie historycznej sprawie* i dliwości przez Paska mieści w sobie:

1    yictualia. (czytaj: wiktualia)- żywność

2    Sens przysłowia: gdzie dostatek, tam łatwo rządzić

3    Depopubtofes_ ngnotum (łac, czytaj: —kładradżinta reniorum) - sens; łupieżcy całego świata i posiadacze czterdziestu królestw

4    Plasterek - opatrunek.

a) sarmacki mesjanizm, b) megalomanię, e) ksenofobię.

o, Wskaż cechy gawędy w narracji o zdobyciu Koldyngi.

10.    Streść akapity 3. i 4.

11.    Porównaj akapity 3. i 4. pod względem szczegółowości relacji i wyciągnij wnioski.

12.    Co, według pamiętnikarza, motywuje żołnierza do walki z muzułmanami?

u. Wskaż w tekście elementy stylu malcaro-nicznego i określ jego funkcję.

14.    Dokonaj oceny narratora opowieści — jako M człowieka, Polaka, katolika.

15.    Na podstawie dotychczasowej analizy | sporządź listę cech Paska — typowego

: | Sarmaty.

J Praca domowa

' i Porównaj przesłanie obrazu Juliusza Kossaka I (s. 204) i narraqę Paska o odsieczy wiedeńskiej. W notatce uwzględnij pojęcia: gloryfika-j cja, imitacja rzeczywistości, „przedmurze 1 chrześcijaństwa” mesjanizm sarmacki.

»POJ ĘCIA KLUCZOWE

GAWĘDA- do XVIII w. określenie opowieści ustnej, wygłaszanej przez szlachcica do zgromadzonego towarzystwa, jej fabuła obfituje w anegdoty, elementy humorystyczne. Styl gawędy cechuje potoczność i żywość, stąd obecne w niej powtórzenia, słownictwo wzięte ze szlacheckiej codzienności, swobodna kompozycja, dygresje (wtrącenia zakłócające chronologię prowadzonego wątku).

Od XIX w. gawęda zyskała status gatunku literackiego, utrwalanego w formie pisanej. HIPERBOLA - patrz: s. 191.

STYL MAKARONICZNY - sposób mówienia lub pisania charakteryzujący się częstym wplataniem w wypowiedź słów. zwrotów i zdań obcojęzycznych (tzw. barbaryzmów - anglicyzmów, I a ty n izm ów. rusycyzmów itp.). W polszczyźnie XVI—XVII w., do której przede wszystkim odnosi się to pojęcie, były to wtrącenia zwłaszcza w języku łacińskim. Funkcje stylu makaronicznego mogą być różne: podkreśla on erudycję autora, nadaje wypowiedzi większą rangę; wtręty z ładny służą niekiedy określaniu pojęć i rzeczy, których nazw nie było wówczas w języku polskim. Makaronizowanie może mieć też funkcję komiczną, np. gdy autor do łacińskich słów dodaje polskie końcówki. O stylu makaronicznym mówimy wówczas, gdy utwór jest szczególnie silnie nasycony barba ryz mami.

WIEDZIEĆ WIĘCEJ...

Barokowy Sarmata cenił gościnność, szeroki gest (hasło „zastaw się, a postaw się”), kochał się w myślistwie, koniach, biesiadach. Ostoją jego życia była rodzina, z uprzywilejowanym miejscem ojca (patriarchalizm), a stosunki te przenoszono na podległych chłopów.

Chętnie i hucznie celebrowano wszelkie uroczystośd rodzinne, zwłaszcza wesela i pogrzeby (dość wspomnieć, ze koszt pochówku średnio zamożnego polskiego szlachcica był równy kosztom pogrzebu księcia Rzeszy Niemieckiej). Sarmatyzm w sferze obyczajowej był barwnym i oryginalnym połączeniem elementów kultury Zachodu i Orientu. Każdy niemal polski szlachcic - Sarmata znał łacinę, mitologię, uczył się retoryki (tak użytecznej w ustroju demokratycznym), a jednocześnie był zafascynowany przepychem wschodnich kobierców, blaskiem kamieni szlachetnych, pięknem koni arabskich. Od Turków szlachta przejęła egzotyczny dla reszty Europy strój, elementy uzbrojenia (np. krzywe szable) i zamiłowanie do wystawnego żyda.