DSC01412

(4) Wiedźma była sprzymienrcrtcetn szatana, który aktywnie angażował «ię w dokonywa n»i ro# i przestrwnianic zfa. Jej zadaniem było wywrócenie istniejącego porządku moralnego; rzucała wy* ^ zwanie nie tylko normom wyznaczonym przez cłinreśrijartstwo. ale i normom społecznym. 1’fze stępstwo to było tak przerażające, te uznawano je za crimen iwepłiun> grzech szczególnego rodzaju, który' należało ścigać z większą bczwzględirośrią tuż jakąkolwiek inną zbrodnię o charakterze świec*! kim czy religijnym. Oto dlaczego najokrutniejsze formy tortur, powtarzanych często aż do przyzna*! nia się oskarżonej do winy. zastosowano właśnie w procesach o uprawianie czarów.

($) Czarownicę mogło znać zaledwie kilkuset mieszkańców tej samej wioski, lecz dla elity ozna* j czata ona prawdziwie międzynarodowe niebezpieczeństwo, jako że zdolna była pokonać w powietrzu ogromne odległości (czasami pokonując nawet Atlantyk) i stanowiła element konspj* '| racji i buntu o europejskim zasięgu. W roku 1571 jedna z czarownic powiedziała królowi! Karolowi IX. że jego królestwo liczy sobie co najmniej trzydzieści tysięcy czarownic* W roku 1602 zaś demonolog Henry Bogu et opierając się na tej liczbie, wyliczył przypuszczalną liczbę czarownic w Europie na milion osiemset tysięcy.

(6) Zbrodnie czarownic były w większości wytworem fantazji. A skoro tak, to musimy postawić! pytanie, dlaczego niesłusznie oskarżano o nie niektóre jednostki. Dlaczego właśnie na nich I koncentrowały' się prześladowania ze strony sąsiadów i przedstawicieli sądownictwa? Dlaczego w Europie, na początku doby nowożytnej właśnie d mężczyźni i te kobiety stali się kozłami! ofiarnymi społecznośri. w których żyli? Inaczej mówiąc kim byli czarownicy?

I7J Przede wszystkim były to kobiety. Potwierdzają to wszystkie dane dotyczące polowań na czarownice w całej Europie, liczne sceny malarskie pochodzące z tamtych czasów, nadruki I i rydny. W wiekach XVI i XVII kobiety stanowiły ponad 80% osób oskarżonych o czary.

[8] Jeśli - jak to często miało miejsce - uzdrowitielki pełniły jednocześnie funkcję akuszerek¹, pi wzrastała możliwość posądzenia ich o lnalefida. [...] Przedstawidele wysokiego duchowieństwa ; i elit rządzących mieli powody, by podejrzewać akuszerki o czary. Jako urzędnicy podzielali 1 zaniepokojenie zwykłych ludzi wysoką śmiertelnośdą wśród noworodków przychodzących na świat w ich wsiach, jako sędziów zaś szczególnie niepokoił ich alarmujący wzrost przypadków dziedobójstwa i aborcji, do których doszło po roku 1550 w całej Europie wskutek pogarszającej się sytuacji ekonomicznej. W ich opinii zbrodnie te łatwiej było wyjaśnić, jeśli popełniły je uprawiające czary akuszerki. Jednak to, co przerażało ich najbardziej, wiązało się z diabelskimi obrzędami i z tego punktu widzenia akuszerka stawała się naturalnie podejrzaną. Wierzono powszechnie, że podczas sabatowych obrzędów czarownice składały diabłu w ofierze jeszcze nieochrzczone dzieci.

[9] Czarownica nie była dobrą sąsiadką. Mimo iż od dawna należała do wspólnoty, nie przyczyniała się do tworzenia harmonii społecznej. Być może z racji biedy i zależności ekonomicznej często wplątana była w konflikty z sąsiadami dotyczące posiadania ziemi, prawa do pastwisk, wynagrodzeń, sposobu prowadzenia się czy decyzji o publicznym wymiarze. W zeznaniach j sądowych sąsiedzi często wspominali o jej ciętym języku i kłótliwym charakterze.

(10J Swym postępowaniem rzucała wyzwanie konwencjom godnego niewieściego zachowania, dominującym w ówczesnej Europie. Konwencje te ustalali mężczyźni, a ich celem było przytłumienie tych cech kobiecych, których nie chciano zaakceptować. Mężczyźni, zarówno ci wy-wodzący się z kręgów katolickich, jak i protestanckich, domagali się, by kobiety były posłuszne, podporządkowane im i ustępliwe. (...] Czarownica uosabiała typ w małym stopniu kobiecy.

Była agretywna, zuchwała, arogancka. mściwa i - jak już zdążyliśmy zauważyć - niezależna od ścisłego nadzoru ze strony mężczyzny. Stanowiła więc wyzwanie dla męskiego autorytetu i stworzonych przezeń schematów niewieściego zachowania.

fFRANS HALS, MALLE BABBE, ok. 1630-1640, Gemaldegalerfe (czytaj: gemeldigaleri), Berlin

Maile Babbe nazywano „czarownicą z Haarlemu". Wskaż, w czym wyraża się niezgodność zachowań kobiety zobowiązującą normą kulturową. Jaki element obrazu sugeruje, iż jest ona uważana za czarownicę?

(u) Zachowanie czarownicy stanowiło nieustanną prowokację skierowaną przeciw ideałom żyjącego zgodnie z normami społeczeństwa. Przede wszystkim znajdowała się poza obrębem systemu kontroli patriarchałnej i dlatego była wyzwaniem dla tego wszystkiego. co uważano za hierarchię naturalną. Stanowiła antytezę ideału żony. który był centralnym punktem większości koncepcji wypracowanych przez żyjące według norm społeczeństwo. W stosunkach z ludźmi lepiej urodzonymi była zuchwała i arogancka. [12J Protestanci i katolicy pragnący stworzyć podstawy przestrzegającego zasad religii państwa [_] postrzegali procesy jako środek do walki z szatanem. Prześladowali czarownice, upatrując w nich również symbol chaosu, który zdawał się dominować nad światem.

(tj) Potrzeba ładu to stała cecha ludzkiej natury i każda epoka starała się potrzebę tę spełniać. Lecz w XVII w. kwestia ta wzbudzała szczególnie wiele niepokoju, zwłaszcza z powodu powszechnej świadomości* że stary porządek runął. (...) Obniżający się poziom żyda. rosnące bezrobocie, coraz wyższa inflacja i wzrost liczby ludnośd wielu miast wywoływały niespotyka nedotąd niepokoje społeczne i powodowały nieznośne napięda w tradycyjnych mechanizmach rządzenia. Społeczeństwo coraz częściej rzucało wyzwanie tradycyjnym hierarchiom, w łonie rodziny zaś coraz bardziej narastał opór przeciw akceptacji roli patriarchatu.

[ją] W roli wywrotowca i kozła ofiarnego czarownica wytrwała na długo po skończeniu polowań na czarownice, gdy nikt już w nią nie wierzył. Zdarzało się wielokrotnie w nowożytnej historii, że (...) władze wskazywały winnych istniejących problemów w obrębie osób wykolejonych bądź żyjących na marginesie, oskarżały je o nie popełnione przestępstwa, przypisywały im dążenie do destrukcji moralnego i politycznego ładu. a gdy to było możliwe, usiłowały je unicestwić Republikanin w Anglii w latach 1790-1800, Żyd w nazistowskich Niemczech, komunista w Ameryce po 11 wojnie światowej, wszyscy oni przybrali rolę. i niejednokrotnie podzielili los siedemnastowiecznej czarownicy.

(tłum. Monika Gurgul)

1

Akuszerki - położne.