obraz3

sasanidzki wzór ³h Nierzadko też postać kalifa na monetach przybrana była w staroperski strój, który zresztą nie wychodził z mody na dworze bagdadzkim ^{1 2}. Manifestacją uczuć narodowych, nie mającą nic wspólnego z ruchomym, księżycowym kalendarzem muzułmańskim, było święto noworoczne Nawruz, obchodzone jak za dawnych lat.

Nasilenie mody staroperskiej i sentymentu dla przeszłości to okres półwiecznych wpływów na kraj starożytnej rodziny Barmaki-dów (752—804), wywodzącej się nie bez dumy od arcykapłana świątyni ognia Nawba-har w miejscowości Balch, maga Barmaka.

c) Pozostaje 'wreszcie trzecia droga: urabianie islamu na perską modłę. Można by rzec, że szyi ja stała się muzułmańskim skrzydłem ruchów antysunnickich i antyarab-skich. Wszystkie te ruchy odwracały się zdecydowanie od obrazoburczego i antydynasty-cznego islamu sunnickiego i kierowały się przeciw żywiołowi semickiemu. W perskiej szyiji .odezwały się odwieczne wartości kultury perskiej. Zabytki sztuki achamenidzkiej z jej uskrzydlonymi geniuszami władców — frawaszi — i głowicami kolumn w Persepolis wzmagały przywiązanie do tradycji w dziedzinie sztuk plastycznych. Wiara w mesja-nistycznych imamów stanowiła prostą kontynuację sentymentu dla dawnych perskich dynastii Achamenidów, Seleucydów, Arsaki-dów i Sasanidów. Słusznie podk :eśln polska badaczka Maria Składankowa, że zarntus-triarska nienawiść osiadłych rolników do pustynnych nomadów, pół pasterzy a pól rabusiów „wzięła odwet na najeźdźcach i u-kształtowała oblicze perskiego islamu” ³⁰.

Nie inaczej było ze wszystkimi heretykami, jacy licznie działali na ziemi perskiej. Wszyscy ci odszczepieńczy zindykowie (zm-diq), jak ich powszechnie zwano, byli to ludzie działający świadomie czy mniej świadomie pod wpływem starych wierzeń Zaratustry. Za Omajjadów uważano ich wprost za rzeczników politycznego niezadowolenia z nowej religii, potem za Abbasydów wytykano im głównie mijanie się z dogmatami^{3 4}.

Od Maniego przez Mazdaka, Babaka aż do Baba i Bahullacha ciągnie się korowód wielkich heretyków perskich. Jest to linia wyłamująca się spod arabskiej wyłączności Mahometa (w stosunku do dwóch pierwszych herezjarchów, wcześniejszych od islamu, można mówić tu jedynie o poglądach ich późniejszych zwolenników). Wspólne im rysy mc-sjanizmu i imamizmu nawiązują do religii staroperskiej. Zwłaszcza mesjanizm wywodził się w prostej linii ze staroperskiej idei Saoszianta ⁵. Babak kontynuował anty arabską postawę Mazdaka. Wyraźnie przypomina to Franciszek Machalski:    „Najdonioślejszą

rolę dziejową odegrała sekta Babaka, który

247

1

   R. Levy, Persia and the Arahs, w: The Le-gacy of Persia, s. 65.

2

   D. Menant, cyt. wyd., s. 156.

3

³⁽⁵ M. Składankowa, cyt. wyd., s. 229.

4

   R, Levy, cyt. wyd., s. 81.

5

   M. Składankowa, cyt. wyd., s. 230.