DSC02134

ców i innych elementów materialnych niekoniecznie da nam obraz wartości wychowawczej pobytu dziecka na obozie. Z drugiej strony ograniczenie się do badania opinii dzieci, ich ocen i sądów może być całkowicie mylące. Jakże inną bowiem ocenę sformułuje dziecko wiejskie będące po raz pierwszy nad morzem od dziecka z wielkiego miasta, które w ubiegłym roku bawiło z rodzicami nad Morzem Czarnym.

Pojawia się także inne pytanie - wątpliwość. Czy w badaniach powinniśmy szukać odpowiedzi na pytanie Jak jest” czy „dlaczego tak jest”. Są to bowiem niekiedy odmienne obszary rzeczywistości, innymi narzędziami poznawane. Opis świata nie jest przecież tożsamy z jego wyjaśnieniem.

Nie chcę rozstrzygać tych wątpliwości. Pragnąłem wskazać tylko na ich istnienie oraz konsekwencje poznawcze.

Inne spojrzenie na sprawę celów badań naukowych spotykamy w pracy W.L. Neumana (Social research methods). Jest to podejście uwzględniające przede wszystkim treści uzyskane w badaniach oraz ich pragmatyczne, operacyjne znaczenie.

Cele badań⁴

Eksploracyjne	Opisowe	Wyjaśniające
• Dążenie do	• Wytwarzanie	• Testowanie
rozpoznania	szczegółowych,	przesłanek i założeń
podstawowych	bardzo dokładnych	teorii.
faktów, zbiorowości i kwestii.	opisów.
• Tworzenie ogólnych	• Odnoszenie nowych	• Wypracowywanie i
intelektualnych	danych do znanych	wzbogacanie
obrazów badanych	uprzednio.	wyjaśnień
warunków.		teoretycznych.
• Formułowanie i	• Tworzenie zbioru	• Poszerzanie teorii
koncentrowanie się	kategorii i	nowych kwestii i
na problemach przyszłych badań.	klasyfikacji typów.	problemów.

⁴ Źródło: W.L. Neuman, Social research methods. Qualitative and ąuantitatm approaches. Boston 2000, Allyn and Bacon, s. 22, tłum. Z. Kwieciński.

•    Generowanie nowych idei, przypuszczeń i hipotez.

•    Określanie wykonalności prowadzonych badań.

•    Rozwijanie technik pomiaru i opisu przyszłych danych.

•    Przejrzysta kolejność stopni czy stadiów badania.

•    Dokumentowanie procesów czy mechanizmów przyczynowych.

•    Opisywanie podstaw kontekstu

sytuacyjnego badań.

Wspieranie albo odrzucanie wyjaśnień poszczególnych przesłanek.

Wiązanie kwestii i tematów z ogólnymi zasadami.

Określanie, które z kilku wyjaśnień jest najlepsze.

Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji (J. Such, 1972). Takie dopiero poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy, a są nimi prawa nauki i prawidłowości.

1.3.2. Prawa nauki

Prawa nauki są to należycie uzasadnione i dostatecznie sprawdzone twierdzenia nauki mające postać zdań ogólnych lub w przybliżeniu ogólnych.

Pierwsze z nich zwą się prawami ogólnymi i oznaczają stały bezwy-jątkowy związek pewnych zjawisk. Przykładem takiego prawa są prawa dynamiki, prawo ciążenia i inne prawa nauk przyrodniczych. W humanistyce trudno znaleźć przykłady takich praw.

Drugie nazywamy statystycznymi (zwane także niekiedy sprawozdawczymi) i stwierdzają istnienie prawidłowości. Polega to na towarzyszeniu sobie pewnych zjawisk, fakty przysługiwania pewnych cech bądź fakty zachodzenia określonych relacji z określoną częstotliwością.

Oba rodzaje praw mają charakter praw empirycznych, tzn. budowane są na przesłankach mających charakter zdań spostrzeżeniowych, czyli na