DSC02153

pomiaru. Pomiar laki, w każdym badaniu naukowym, odgrywa jeżeli nie podstawową. to bardzo ważną rolę. Bez przeprowadzenia pomiaru niektórych cech i właściwości badanych przedmiotów, trudno w ogóle ocenić dane zjawisko czy zachodzące między zjawiskami związki i relacje. Dla ilościowego i jakościowego ujęcia danych z obserwacji stosuje się skale liczbowe, przymiotnikowe i mieszane.

Z metodologicznego punktu widzenia bardziej przydatne w większości badań naukowych są skale cyfrowe. Jednak w badaniach pedagogicznych, w tym zwłaszcza w badaniu zjawisk i procesów związanych z kształceniem i wychowaniem dzieci i młodzieży, bardziej przydatne i funkcjonalne są skale przymiotnikowe, mimo że budzą one liczne zastrzeżenia, odnoszące się przede wszystkim do nieprecyzyjnego określania stopni pośrednich między nanoszonymi na nie wartościami skrajnymi. Ich przydatność dla pracy badawczej nauczyciela, jak pisze M. Łobocki, tłumaczyć należy tym, że łatwo można określić stopnie tej skali i łatwo je zastosować w badaniu różnych cech i właściwości uczniów, wychowanków, nauczycieli, rodziców itp. (2000, s. 93). Ponadto, stosowanie skal przymiotnikowych w połączeniu z skalami cyfrowymi, ułatwia w znacznym stopniu przeprowadzenie ilościowej i jakościowej analizy zebranych tą drogą obserwacji materiałów.

Skala jest szeregiem zdań ułożonych według określonego porządku umożliwiających określenie badanego zjawiska, cechy lub układu. Zakłada ona istnienie pewnego logicznego ciągu stopni określających wielkość bądź natężenie danego zjawiska. Każda skala musi być:

-    wyczerpująca, tzn. musi uwzględniać wszystkie możliwe określenia danej sytuacji;

-    rzetelna, tzn. musi dostarczać tych samych wyników przy kolejnych badaniach tej samej próby badawczej;

-    trafna, tzn. że stopnie danej skali muszą być dostosowane do mierzonych zjawisk, zdarzeń opinii i sytuacji (T. Pilch, 1995, s. 98).

Skale posiadają tę właściwość, że mierzą cechy obserwowanych faktów i porządkują je według określonego continuum. Każdy zatem pomiar dotyczący określonej właściwości odwołuje się do pewnego continuum, zawierającego się w przedziale od „0 do N” elementów. W odniesieniu do cech jakościowych stosuje się skale przymiotnikowe typu: dobry - zły; obowiązkowy - nieobowiązkowy; ciepły — zimny itp. I tak np. obserwując sposób zachowania się uczniów, ich postawy wobec czegoś lub stopień zdyscyplinowania, obserwator może mierzyć zarówno stopień natężenia tych zjawisk, ich właściwości, a także czas ich trwania oraz częstotliwość występowania. W przypadku obserwowania zjawisk mających charakter ilościowy, stosuje się skale liczbowe.

Skale liczbowe cechują się tym, iż ich stopnie (punkty na skali) oznaczone są odpowiednimi cyframi. Dość przyjętych stopni na skali może być różna. Najczęściej stosowane są skale 5- i 7-stopniowe, choć mogą być stosowane skale

o mniejszej lub większej liczbie stopni. W przypadku stosowania wartości liczbowych w skali pięciostopniowej, cyfra „1” oznacza zazwyczaj najsłabsze nasilenie cechy, a cyfra „5” - najsilniejsze. Niekiedy, w skalach liczbowych, skrajne wartości ocenianej cechy, tj. cecha minimalna i maksymalna są opisane słowami, a wartości pośrednie są oznaczone liczbami. Poniżej podano przykład 5- i 7-stopniowej skali liczbowej, służącej do określenia poziomu aktywności ucznia na lekcji.

Poziom aktywności ucznia:

1    2    3    4    5    '

Aktywńy(a) 7    6    5    4    3    2    |l    Pasywny(a)

Odmianą skali cyfrowej, odwołującej się nie do jednego wymiaru lecz do większej ich liczby, jest skala wprowadzona przez C.E. Osgooda i jego współpracowników w badaniach nad znaczeniem konotacyjnym u różnych ludzi. Jest to tzw. dyferencjał semantyczny. Badania konotaeyjne odnoszą się do przeciwstawnych określeń danej właściwości, którą dana osoba (przedmiot) posiada, np. dobry - zły, wielki - mały, silny - słaby, aktywny - bierny, szybki - wolny (Z. Zaborowski, 1973, s. 193). Liczba stopni na tak określonych skalach nie powinna być zbyt duża, gdyż może to utrudnić badającemu udzielenie poprawnej odpowiedzi. Najczęściej jest to skala siedmiostopniowa. Zadaniem badacza jest umiejscowienie na danej skali, zgodnie z własnym przekonaniem i odczuciem, natężenia tej właściwości, która go interesuje. Tak np. dla oznaczenia postawy nauczycieli wobec uczniów można przeciwstawić sobie różne skale przymiotnikowe, których stopień nasilenia będzie uzależniony od dokonanej oceny, np.:

Wymagający(a)	7	6	?	4	3	?	1 Niewymagającjfa)
Sprawiedliwy(a)	7	6	5	4	3	2	1 Niesprawiedliwy(a)
Stanowczy(a)	7		5	4	3	2 .	1 Ustępliwy(a)
Uprzejmy(a)	7	6	5	4	-i-	2	1 Opryskli wy(a)
Szanujący(a)	7	6	5	4	3	2	1 Lekceważący(a)
Ufąjący(a)	7	6	5	4	3	2	1 Nieufny(a)

Skala przymiotnikowa jest odmianą skali liczbowej. Stopnie nasilenia danej cechy na skali są oznaczane za pomocą określonych przymiotników, np.: bardzo dobry, przeciętny, słaby, wysoki, aktywny, szybki itp. Ten rodzaj skali można stosować do różnych form zachowań czy aktywności szkolnej dzieci i młodzieży. Przykładem skali odnoszącej się do częstotliwości udzielania pomocy innym uczniom, może być skala pięciostopniowa:

Częstotliwość pomagania innym:

Zawsze Często Czasami Rzadko Nigdy I_I__1_I f

167