DSC02269

44    Rozdział ŁPIaiKmunle procesu badawaego

44    Rozdział ŁPIaiKmunle procesu badawaego

nim liczba wartości, jakie mogą przyjmować

zmienne. Mówimy o zmiennych dwuwartościo-

zmienną jest płeć: kobiety i mężczyźni. Dwie

ku temu powód, ale jest dopuszczalne zmienną

wzrost licealistów zdefiniować jako niski i wysoki,

dowany na dwa sposoby. Może być tak, że nieza-

leżnie od decyzji badacza pomiędzy wyróżnione

Pozostając w kręgu wartości zmiennych, możemy znaleźć inne kryterium ich klasyfikacji. Jest

wych i wielowartościowych. Dwuwartościową wartości mogą też mieć inne zmienne, jeśli tak właśnie je zdefiniujemy. Musimy mieć oczywiście

określając granicę, którą będzie np. średni wzrost osobnika w danej populacji. Ale wzrost możemy też zdefiniować jako zmienną czterowartościową, np. do 170 cm, 171-180 cm i 181-190 cm, 191 cm i więcej. To wszystko zależy od celu badań i wielu innych czynników, o których będzie mowa później. Na marginesie warto zauważyć, że raz zmienną wzrost licealistów zdefiniowaliśmy jako zmienną ilościową, a raz jako jakościową. Badacz musi wiedzieć, jak postąpić w przypadku danego badania. Ma w każdym razie takie możliwości.

Z wartościami zmiennej łączy się jeszcze jedno kryterium klasyfikacyjne. Jest nim budowa zbioru wartości zmiennych. Może być on zbu-wartości zmiennej wstawiamy kolejne wartości.

wstawiać nowe wartości. Będzie tak w przypadku zmiennej wzrost licealistów: 150 cm, 151 cm, 152 cm (...) 200 cm. Można w tym przypadku powiększać ten zbiór, wstawiając wartości co 0,5 cm

dzy dwie dowolne wartości zmiennej nie można już wstawić trzeciej. Jest to przypadek zmiennej płeć, kolor tęczówki oka czy wzrost rozumiany jako niski i wysoki. Takie zmienne nazwiemy nieciągłymi, inaczej dyskretnymi.

Kryterium klasyfikacji: liczba wartości

ZMIENNA

WIELOWARTOŚCICWA

DWUWARTOŚCIOWA

Kryterium klasyfikacji: budowa zbioru wartości

ZMIENNE

W takiej sytuacji mówimy o zmiennej ciągłej. |

I

Praktycznie zawsze, gdybyśmy chcieli, możemy    CIĄGŁE

itd. W drugim przypadku będzie tak, że pomię-

DYSKRETNE

Omówiliśmy w ten sposób możliwe kryteria klasyfikacji zmiennych ze względu na ich wartości, ale nie wyczerpaliśmy jeszcze wszystkich klasyfikacji zmiennych. Wróćmy do naszego przykładu dwóch zmiennych: oceny z matematyki i płeć uczniów. Wprowadzając ten przykład, wyjaśniłem, że chcemy zobaczyć, czy oceny z matematyki zależą od płci uczniów, jak widać, zagłębiamy się w problematykę zmiennych, bo od ich definiowania przechodzimy do tego, co się między nimi dzieje. Zakładamy, że jedna zmienna może zależeć od drugiej. Wprawdzie przed badaniem tego nie wiemy, ale mamy jakieś argumenty, aby o to pytać. Oznacza to, że wartości, jakie przyjmuje zmienna oceny szkolne, mogą zależeć od tego, czy mamy do czynienia z kobietą czy mężczyzną. Zmienne zależne, to takie zmienne, które możemy zaobserwować, lecz nie możemy przewidzieć, jaką wartość przyjmą spośród wartości przypisanego do nich zbioru. Słowem, w naszym przykładzie ocena z matematyki będzie zmienną zależną, ponieważ wprawdzie wiemy, że zmieści się w przedziale 1-6, ale nie możemy przewidzieć, ilu uczniów w badanej grupie będzie miało 1, ilu 2 itd. Dlatego, że nie możemy tego przewidzieć, uznamy, że będzie to zmienna losowa. Inaczej jest ze zmiennymi niezależnymi. Ich wartości możemy przewidzieć w takim sensie, że sami je ustalamy, jeżeli bowiem chcemy dowiedzieć się, czy oceny zależą od płci, to musimy stworzyć takie warunki dla naszego badania, aby w grupie uczniów, których oceny chcemy poznać, było tyle samo dziewczynek i chłopców. Gdybyśmy bowiem tego warunku nie zabezpieczyli, mogłoby się tak zdarzyć, że zbadalibyśmy zdecydowaną większość chłopców i nasze badanie nie miałoby jakiegokolwiek sensu, mielibyśmy bowiem do czynienia ze stałą, a nie zmienną. A jak już wiemy, badamy tylko

Zmienne zależne to zmienne losowe, a więc takie, któtych rozkładu wartości w zbiorze badanych obiektów badacz nie może przewidzieć.

Zmienne niezależne to zmienne ustalone, a więc takie, których rozkład wartości w zbiorze badanych obiektów ustala sam badacz.