DSC02290

i lekceważenia szkoły czy nauczyciela, za co obniża się ocenę dziecku, doprowadzając je do stanu nerwicowego (1967, s. 111-119).

Przytoczone przykłady wskazują na konieczność posiadania przez badacza pewnej wiedzy umożliwiającej trafny ich dobór po to, aby dokonując ich interpretacji nie twierdzić ni więcej ni mniej niż to, co pozwalają stwierdzić użyte do poznania określonych zjawisk czy zdarzeń wskaźniki. Niejednokrotnie o trafności dobranych do badań wskaźników możemy się dopiero przekonać po ich przeprowadzeniu i przystąpieniu do analizy i interpretacji zebranego materiału empirycznego.

7. Skale pomiarowe 7.1. Pojęcie skali i pomiaru

Pomiar jest ważną czynnością większości badań naukowych oraz nieodłączną cechą badań ilościowych. Bez dokonywania pomiaru badania ilościowe zatraciłyby swój sens oraz charakter podejścia ilościowego, a na pewno byłyby niepełne i mało ścisłe. Pomiar jest cechą konstytutywną badań ilościowych (M.Łobocki, 1999, s. 56).

Pomiar znajduje także zastosowanie w badaniach pedagogicznych. Jest próbą ujęcia danego zjawisk czy sytuacji związanych z kształceniem i wychowaniem w kategorie wymierne. Można powiedzieć, że jest to procedura, w której przyporządkowuje się badanym przedmiotom zgodnie z określonymi zasadami, wartości liczbowe — cyfry lub inne symbole. Wymienione trzy pojęcia, tj. cyfry, przyporządkowanie oraz zasady, mają niezmiernie ważne znaczenia.

Cyfry są symbolami i nie mają żadnego znaczenia ilościowego, dopóki im takiego sensu nie nadamy. Cyfry, które mają znaczenie ilościowe — są liczbami i służą do opisu, wyjaśniania określonych zjawisk czy do przeprowadzania analizy. Innymi symbolami pomiaru mogą być, np. kolory, różne formy czy znaki geometryczne, słowa, symbole. Słowa, litery bądź symbole, którymi badacz posługuje się przy pomiarze, przybierają wówczas formę skali, np. wysoki, średni, niski, lub bardzo dobry, dobry, przeciętny, słaby, bardzo słaby. Jest oczywiste, że dokonywanie pomiaru badanych zjawisk czy obiektów z uwzględnieniem tego rodzaju skal, określanych skalami przymiotnikowymi, nie jest pomiarem w ścisłym znaczeniu tego słowa, tj. takim, jaki dokonuje się za pomocą liczb. Pomiar za pomocą symboli, słów czy znaków uniemożliwia dokładne mierzenie zjawisk, stąd uzyskane w ten sposób wyniki nie zawsze są wiarygodne.

Przyporządkowanie polega na przydzieleniu określonym zjawiskom, obiektom czy zdarzeniom określonych liczb. Zasada określa procedurę, jaką posługuje się badacz przy przypisywaniu liczb poszczególnym obiektom czy

zdarzeniom. Np. nauczyciel przyporządkowuje uczniom określone stopnie: 5 -bardzo dobry, 4 — dobry, 3 — dostateczny, 2 — niedostateczny, w zależności od liczby rozwiązanych zadań z testu.

Pomiar polega na przypisaniu badanym przedmiotom - zdarzeniom, obiektom, rzeczom itp. liczb, zgodnie z określonymi regularni w taki sposób, aby odzwierciedlały zachodzące między nimi relacje.

Zasady są najbardziej istotnym elementem procedury pomiarowej, ponieważ wyznaczają jakość pomiaru. Zle zasady powodują że pomiar jest pozbawiony sensu. Pomiar jest bezsensowny wówczas, kiedy nie przystaje do rzeczywistości (Ch. i D. Nachmias. s. 171). Przyporządkowując symbole - liczby, należy przestrzegać, aby odzwierciedlały one relacje zachodzące między poszczególnymi przedmiotami i umożliwiały ich zliczanie, dokonywanie pomiaru czy określenie wielkości tych zjawisk czy obiektów, które są przedmiotem badań. Tak pozyskane dane liczbowe dotyczące wyników badań stanowią podstawę do przeprowadzenia analizy ilościowej zebranego materiału badawczego, jak i formułowania na tej podstawie wniosków i uogólnień.

Do pomiaru badanych zjawisk i przedmiotów używa się różnych skal. Skale można traktować jako narzędzie pomiarowe. Może nią być linijka, kątomierz, licznik szybkości, amperomierz, kwestionariusz ankiety czy wywiadu.

Dobór skal jak i dokonanie pomiaru zjawisk pedagogicznych jest trudne, gdyż każda zbiorowość, każdy obiekt czy przedmiot posiadają bardzo wiele cech i właściwości. Mogą nimi być cechy ilościowe i jakościowe.

Cechy ilościowe - to cechy mierzalne. Dościowy ich charakter umożliwia posługiwanie się liczbami. Pierwszeństwo jakie oddaje się liczbom w pomiarze wynika stąd, że liczby są bardziej jednoznaczne i dokładniejsze w porównaniu z symbolami czy słowami, stąd i pomiar jest bardziej obiektywny. Cechy podlegające pomiarowi ilościowemu ujmuje się bądź w postaci liczb bądź szeregów liczbowych, np. szereg obejmujący liczbę dzieci w rodzinie: 1, 2, 3, 4, liczbę uczniów klasie 25, 30, 33 itp., czy wysokość dochodu na osobę w rodzinie do 100 zł, 100-200 zł, 200-300 zł.

Nie wszystkie zjawiska czy procesy w badaniach pedagogicznych poddają się pomiarowi liczbowemu. Trudno bezpośrednio mierzyć takie cechy jak zachowanie ucznia, jego aktywność, wygląd, stopień przygotowania do zajęć, ko-leżeńskość, uspołecznienie itp. Tego rodzaju cechy jakościowe wymagają stosowania nie skal liczbowych lecz skal w postaci symboli, liter, znaków czy słów. Stwarza to możliwość dużej dowolności w interpretowaniu danego zjawiska jak i subiektywności w jego ocenie. Np. ocena czyjegoś zachowania, w subiektywnym odczuciu osoby oceniającej, wyrażona np. w 5-stopniowej skali

73