DSC02347

- na ogół jest podporządkowana określonym metodom, a nie odwrotnie (choć niektórzy metodolodzy uważają, że techniki badań mogą funkcjonować niezależnie od metody), co oznacza, że jedna metoda może być realizowana za pomocą różnych technik itd.

W praktyce bardzo trudno jest dokonać jednoznacznej i rozłącznej klasyfikacji metod i technik badawczych. Nawet wśród najbardziej uznanych polskich metodologów pedagogiki nie ma w tym względzie zgody. To co dla jednego z nich jest metodą, dla drugiego jest techniką. Przykładem może być obserwacja, którą M. Łobocki uznaje jednoznacznie za jedną z metod badań pedagogicznych, a T. Pilch za technikę badań pedagogicznych²³¹.

Z metodą i techniką badań ściśle wiąże się również pojęcie „narzędzia badawczego”, które czasem niesłusznie utożsamiane jest z techniką. Przez narzędzie badawcze w metodologii rozumie się przedmiot służący do realizacji wybranej techniki²³². Bardzo dobre wyjaśnienie tego pojęcia znajdujemy u wspomnianeg^R.L. Ackoffa. Według niego [...] przez narzędzie naukowe rozumie się fizyczny lub pojęciowy aparat (instrument) używany w badaniu naukowym. Przykładami takich narzędzi sq symbole matematyczne, elektroniczne maszyny liczqce, mikroskopy tablice logarytmów i liczb losowych, termometry i cyklotrony³³. Narzędzie badawcze jest więc pojęciem podrzędnym w stosunku do pojęcia „techniki badawczej”, a tym samym i metody badań. O ile technika badawcza oznacza czynność, np. obserwowanie, ankietowanie, to narzędzie jest instrumentem służącym do technicznego gromadzenia materiału badawczego. Zdaniem niektórych pedagogów (np. A. Janowskiego), narzędzia badawcze umożliwiają nie tylko zbieranie informacji o zmiennych, ale również [...] slużq do wywoływania wskaźnikowanego zachowania, np. ankieta jako zbiór pytań wywolujqcych odpowiedzi przynoszqce informacje o występowaniu poszczegól-

³¹    T. Pilch. T. Bauman: Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa 2001. s. 86.

³²    M. Lobocki: Metody badań.... op. cii., s. 28.

³² R.L. AckofT: Op. cit., s. 20.

nych wskaźników¹**. Przykładem narzędzi badawczych mogą być: kwestionariusze wywiadu lub ankiety, dzienniki lub arkusze obserwacyjne, testy, kamery filmowe, aparaty fotograficzne, magnetofony, komputery i inne środki umożliwiające rejestrowanie danych lub prowadzenie pomiarów. Rodzaj zastosowanego narzędzia jest warunkowany wcześniejszym doborem techniki i metody badawczej, np. gdy wybierzemy jako metodę badań obserwację, a technikę — obserwację uczestniczącą, to narzędziem badawczym może być arkusz lub dziennik obserwacji. Wiele narzędzi badawczych (np. kwestionariusz ankiety czy arkusz obserwacyjny) musi być opracowanych przez samego badacza i na ogół nie mogą być powtórnie wykorzystane w innych badaniach (czego jednak nie należy wykluczać, jeśli byłyby rozwiązywane podobne problemy naukowe).

Zdaniem H. Komorowskiej, wszystkie narzędzia badawcze powinny się charakteryzować:

-    trafnością pomiaru, czyli powinny dostarczać informacji o tym czynniku, który jest przedmiotem badania, a nie o kilku czynnikach jednocześnie,

-    rzetelnością, czyli dokładnością pomiaru, nie mogą być obarczone takim błędem, który uniemożliwiałby przeprowadzenie wnioskowania z uzyskanych danych,

-    praktycznością, czyli powinny być dogodne w użyciu i stosowaniu na szeroką skalę²³*.

Zgodnie ze współczesnymi poglądami zdecydowanej większości metodologów badań naukowych, nie ma jednej uniwersalnej metody, która byłaby właściwa dla każdego typu poznania naukowego. Sposoby badań są bowiem zbyt ściśle związane z treścią i problemami przedmiotu badań. Można jednak spotkać w literaturze metodologicznej poglądy autorów o nastawieniu pozytywistycznym, że istnieje jedna podstawowa metoda wspólna wszystkim naukom²³⁶.

⁰⁴ A. Janowski: Badanie zjawisk pedagogicznych. Kalisz 1980, s. 37. Cyt. a: I. Gnilecki: Wstęp da ogólnej metodologii badań..., op. cii., s. 342.

^3,5 H. Komorowska: Metody badań empirycznych w glattadydaktyce. Warszawa 1982 s. 103--104.

S. Kamiński: Nauka I metoda..., op. cii., s. 203.