DSC02383

- rozstrzygające, umożliwiające dokonanie wyboru z dwóch hj potez alternatywnych tej, która jest prawdziwa³⁹⁰.

W. Leszek wymienia dwa rodzaje eksperymentów: poznawcze i metodyczne.

Eksperymenty poznawcze są prowadzone w celu weryfikacji hipotez dotyczących przebiegu i właściwości badanych procesów i zjawisk, a eksperymenty metodyczne - weryfikacji hipotez o przydatności wybranego sposobu uzyskiwania informacji do celów wy. znaczonych przez hipotezy poznawcze³⁹¹.

Z. Zaborowski, biorąc za podstawę cele, jakim mają służyć badania eksperymentalne, wyodrębnia³⁹²:

-    eksperyment hipotetyczno-dedukcyjny, którego celem jest ustalenie zależności między zmiennymi w postaci praw na drodze weryfikacji określonych hipotez, nie rozstrzyga on definitywnie o prawdziwości hipotezy, ale w rezultacie przeprowadzenia większej liczby badań, których wyniki są zgodne z hipotezą, uprawdopodabnia ją w wysokim stopniu,

-    eksperyment typu eksplorującego, który ma miejsce wtedy, gdy badania prowadzone są w dziedzinach niedostatecznie rozpo* znanych naukowo, w których nie można bazować na określonych teoriach, lecz trzeba kierować się luźnymi obserwacjami bądź intuicją, manipuluje się określonymi czynnikami (zmiennymi) i obserwuje się efekty tych manipulacji,

-    eksperyment symulacyjny, charakteryzujący się konstruowaniem sytuacji i warunków naśladujących realne sytuacje życiowe w odniesieniu do ich istotnych wymiarów; badacz stwarza miniaturowy model realnych sytuacji, np. sytuacji konfliktu i w warunkach ściśle kontrolowanych ustala zależności między zmiennymi; ten typ eksperymentu może być wykorzystywany w badaniu zachowań oraz w badaniach socjotechnicznych; badania takie prowadzili m.in. J. Kozielecki, J. Grzelak, Z. Zaborowski i inni,

*” S. Urban, W. Lndoński: Op. cii., s. 61. Ibid., s. 61.

^m Z. Zaborowski: Op. cii., s. 226-227.

„ eksperyment typu ilustracyjnego, który nie wnosi nowych wartości poznawczych do aktualnej wiedzy, ale jest istotny dla procesu kształcenia (ma wartość dydaktyczną), służy ilustrowaniu określonych zjawisk i zależności, które były już badane i są znane danej grupie osób, .

_ eksperyment metodologiczny, który służy do weryfikacji technik i narzędzi badawczych, które w jej rezultacie zostają wprowadzone do powszechnego użytku, jak np. różnorodne techniki projekcyjne czy socjometryczne, skale postaw, testy psychologiczne itp.

Niektórzy autorzy dzielą metody eksperymentalne na wstępne oraz zasadnicze i wśród wstępnych wyróżniają:

-    eksperyment rozpoznawczy, który jest prowadzony w mocno ograniczonej skali, aby zorientować się, czy możliwe jest eksperymentowanie na większą skalę,

-    eksperyment kierunkowy, który powinien umożliwić określenie kierunków dalszych badań w ramach tej problematyki,

-    eksperyment selekcyjny, którego celem jest znalezienie wśród różnych obiektów takich, które będą najbardziej nadawały się do dalszych badań³⁹.

J. Gawęcki i W. Wagner biorąc za podstawę podziału skalę badań eksperymentalnych w pracy Podstawy metodologii badań doświadczalnych w nauce o żywieniu i żywności wyszczególniają eksperymenty:

-    laboratoryjne,

-    półtechniczne,

-    przemysłowe³⁹⁴.

Eksperymenty laboratoryjne są to doświadczenia wykonywane w laboratoriach z użyciem precyzyjnej techniki badawczej i pomiarowej. Stosowane są przede wszystkim w tzw. badaniach podstawowych (służących głównie rozwojowi teorii). Wyniki i wnioski z tych eksperymentów nie powinny być przenoszone bezpo-

m

Ibid, s. 61.