DSC02504

282 Agata Zalewska

Taniec umieszcza skoczkę na pograniczu jawy oraz sfery oniryczno - mitycznej. Upowietrznia ją, czyni z niej jedną z nimf. Postacie mi* tyczne zaś - nimfy (zwane częściej przez pisarza, zgodnie z grecką etymologią, dziewczętami), zostają do życia powołane dzięki słonecznym refleksom, szelestowi osinowych liści, zapachowi wrzosu. Światło. dźwięk i zapach animizuje i obleka w kształty żywioły (powietrze i wodę), i jednocześnie oddeleśnia ludzi.

A gdy spętana, w tyl się przegnie, na dreszczową biel pleców przerzuci włosów kir, piersi obie jak te czary ku górze wystawi, to zda się, czeka - wargą i zębami! - na Fauna samego czeka, Baccha korybantka¹.

Obraz tancerzy jest ściśle zespolony z roztańczoną naturą. W na poły arkadyjskim pejzażu tajemniczego ustronia wirują rośliny, owady, krople wody i promienie słoneczne. Taniec ożywia i wypełnia całą przestrzeń, nie pozostawiając miejsc pustych i martwych. Pewną innowacją wprowadzoną do wątku Fauna jest wybór Cybeli - bogini frygijskiej, zwanej Matką Bogów, albo Wielką Macierzą, która była symbolem rozrodczości natury - a nie jednej z dziewiczych nimf, na partnerką miłosnego aktu. Taki finał znajduje wielostronne umotywowanie w semantyce i kompozycji tekstu. Fakt, iż Berentowy Pan staje się ofiarą erotycznych zakusów - .wpada w objęcia matki - ziemi samej: w polipie ramiona Cybeli wielopierśnej"², umożliwia wprowadzenie jeszcze jednego paralelnego elementu w relacji Pan - goliard. Związek go-liarda ze skoczką jest od początku kreowany jako uwiedzenie, co znajduje wyraźną pointę w nawiązaniu do motywu kobiety-modliszki. Poza tym stały epitet przydawany Matce Bogów wzmacnia symboliczny zestaw: pierś - winne grona - czara. Wreszcie odsuwa sentymentalną fabułę romansową, typową dla wątku Pana i nimf, a tym samym ułatwia wkroczenie w tak istotną dla całego dzieła sferę inicjacji w sensie rytuału odrodzenia. Cybele dwukrotnie zostaje utożsamiona z ziemię. Zgodne jest to z XIX - wieczną wiedzą o bóstwie frygijskim. James C. Frazer tak je charakteryzuje:

wielka Bogini Matka, uosobienie wszystkich sil rozpłodowych przyrody, czczona była pod różnymi imionami, ale przy zachowaniu zasadniczego podobieó-stwa mitów i rytuałów, przez wiele ludów Azji Zachodniej. Bogini występuje z kochankiem, a raczej serią kochanków boskich, a przy tym śmiertelnych, z którymi kojarzyła się co roku, a związek ich niezbędny był dla rozmnożenia roślin i zwierząt³.

Berentowy Pan, aby stać się godnym kochankiem potężnej bogini, zyskuje również rangę naczelnego bóstwa przyrody: .Natury samej ba-chanalią w południe staje się Pan tańczący - łanom tu w krąg wszystkim na błogosławieństwo plenności"⁴.

Wątek pogoni pana za nimfami i pułapki - Cybeli, łączy się z wyznaczonym dwoma punktami kulminacyjnymi ciągiem przeobrażeń Pana. Chwila rozkoszy w ramionach Cybeli to szczytowy moment zmysłowej ekstazy, rozpasania żywiołów natury.

Głównym kreatorem świata onirycznej iluzji goliarda jest słońce Każdy element pejzażu zespolony jest ze słonecznością chwili. Właściwą porą mitycznego Pana jest południe. Lecz sens motywu solamego nie zamyka się nie tylko w kształtowaniu obrazu prześwietlonego słońcem. Słońce jest siłą sprawczą upojenia winem - słońcem, poznania dionizyjskiej tajemnicy, jest szczególną chwilą jasnowidzenia. Słońce jako centrum życia, radości i wiedzy jest jednym z kluczowych młodopolskich symboli postawy witalistycznej^{5 6}. Porze południa przypisze Berenta tajemnicę .doskonałości dnia"⁴.

Orgiastyczny akord, który wygrywa muzyka południa, powoli cichnie. Godzina Pana trwa jeszcze. Nastąpi drugi etap, kolejna faza inicjacji, tym razem w sensie aktu poznawczego. Faun w momencie iluminacji widzi nakładające się na siebie obrazy: winnego grona, świętej czary i żywego serca człeczego”. Ten symboliczny szyfr posiada bezpośrednią wykładnię w utworze:

Więc warg zmysłowych szeptaniem składa bogu i człecze dziękczynienie - za życie, za szaleństwa ludziom nawet podarowane, za śmierć i tak rychły z niej powrót nowym ciałem i radośniejszą duszą: za ziemi odmładzanie wieczne. Pije Bakcha upojenia bez kruż: bóg przez żyły jego przepływa, serce samo

1

   Tamże, s; 280.

2

   Tamże, ». 275.

3

   J. G. Fazer. Złota gałąź. Tłum. H. Krzeczkowski. Warszawa 1978, s. 271.

4

   Tamże, s. 274.

5

   Porów. J. Kwiatkowski. Od katastrofizmu solamego do synów słońca. { w | Młodopolski świat wyobraźni. Pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej. Kraków 1977.

6

   Porów. W. Tatarkiewicz. O doskonałości. Warszawa 1976.