DSCF5600

Morfologia funkcjonalna 255

cfldopodit) lub tylko jedna z nich. Jako narządy l^chowe mogą funkcjonować tylko niektóre pary ^ży odwłokowych równonogów, pozostałe służą do pływania lub jako wieczka osłaniające skrzela (AselloU) Valvifera). Zgodnie z położeniem skrzeli odwłokowe umiejscowienie serca wyróżnia Isopoda spośród pozostałych Peracarida. U najlepiej przystosowanych do życia na lądzie skorupiaków — sto-_Dogów (Isopoda, Oniscidea), wewnątrz spłaszczonych egzopoditów—pleopodiów, przez przetchlinkę (otworek) powietrze dostaje się do woreczkowatych

i Bp. Brrgus foto — złodziej palmowy) lub ftf***^U ₀ bardzo cienkiej kutykuli na stermtach ^<1^* .|i lub odnóżach (niektóre kraby z rodziny

fljjfr _cfl część całego listkowatego, cienkościcn-Branchiopoda czy Lcptostraca służy do

iW^ygtZOWCI.

^f'rtdk — wypełnione bemolimfą wypukliny ^ są najczęściej blaszkowatymi lub pierzaście -jonvmi> zewnętrznymi wyrostkami nasado-tf qdnóżv luipwiowych (epipodity), które iifU^owywrt swoje pierwotne, skierowane na ciała położenie (ryc. 200.A), ale mogą też się do wewnątrz, zajmując położenie między (np. u Amphipoda) (ryc. 200.B). Skrzela °też wyrastać ze ścian ciała w pobliżu nasady jJyDeopojlŁ-

, ^których grup Crustacea skrzela usytuowane _n8 odwłoku. U Stomatopoda pęczki nitkowatych wyrastają również z nasady odnóży odwło* ^ Długie serce sięgające końca odwloką od* ram położeniu narządów oddechowych, i jsopoda, jako listki skrzelowe funkcjonują obie -i wykształcone gałęzie pleopodiów (egzo*

lub drzewkowato rozgałęzionych pseudotchawek (ni bytchawck, pteudornheał) (ryc. 200,C),

Najbardziej skomplikowaną budowę mają skrze-la Decapodi (ryc. 200.A), których struktura jest podstawą do klasyfikacji. Choć skrzela te powstają zawsze jako cpipodity kopalnych ezłon/w odnóży tułowiowych, to jednak w ontogenezie część tych wy* rostków przesuwa się wyżej, wyrastając ostatecznie z błony łączącej stawowo odnóże z płytką pleuralną (arthrobranchia) lub nawet i samego pleurytu (pltu-rófomhfo), Skrzela wyrastające z nasadowej części odnóża to podobranchia. Skrzela umieszczone tylko na tułowiu mogą wyrastać z nasad wszystkich tułowiowych przydatków, włączając w to szczękonóża i na każdym segmencie tułowia może być po kilka par skrzeli. Pojedyncze skrzele składa się z pnia glownego i jego rozgałęzień. W pniu biegną zwykle 2 naczynia—doprowadzające i odprowadzające hemo-limfę. Dookoła głównego pnia skrzela rozmieszczone są ww. rozgałęzienia w postaci cienkościennych rurek lub blaszek, przez które zachodzi wymiana gazowa. Szczególna struktura tych wyrostków ~ bogate wtórne rozgałęzienia i ciasne „okółkowe” ich ułożenie wokół pnia głównego oraz wyróżniający się sposób rozrodu oddychających nimi zwierząt (z jaj składanych bezpośrednio do wody wylęga się pływik, nie żywik) dało asumpt do wydzielenia w obrębie Decapoda najprymitywniejszej grupy — Dendrobrancbiata (krewety).

Dla wymiany gazowej bardzo istotny jest dopływ świeżej wody do skrzeli. U tych skorupiaków, u których skrzela są częścią odnóży piyw-nych bądź filtrujących pokarm (np. Euphausiacea, Branchiopoda), ruch tych odnóży zapewnia stały przepływ wody w czasie pływania. U wielu innych

Ryc. 200. Narządy oddechowe skorupiaków.

A - skrzele dziesięcionoga (Decapoda) — epipodit odnóża tułowiowego zagięty do jamy karapaksu. B — skrzela obu-noga (Amphipoda) w korytarzu oddechowym. C — pseudotchawka lądowego równonoga (Isopoda, Oniscidea), wewnątrz odnóża odwłokowego; 1—skrzele (epipodit), 2 — płytka koksalna, 3—odnóże, 4 — korytarz oddechowy, 5 — segment tułowia, 6 — system rurek oddechowych (wg różnych autorów, zm.)