DSCN1778

12$ Óntológia społeczeństwa

logia winna uw^lędniać ten fakt w swoich analizach. Badać należy zatem nie tylko to, co istnieje „obiektywnie”, ale także te subiektywne fikcje. Przedstawicielami tej orientacji są m.in. Max Weber, Ferdinand TOnnies. Leopold von Wiese. a także inni przedstawiciele nurtu socjologii rozumiejącej. W modalizmie genetycznym (lub apriorycznym) uznaje się człowieka za jedyny realny podmiot życia społecznego, przy czym cechą konstytutywną grupy społecznej jest występujące u jej członków poczucie wspólnoty (tzw. świadomość — my). Przedstawicielem tej orientacji jest Max Scheler oraz reprezentanci nurtu fenomenologicznego. Fikcjonizm oraz modalizm genetyczny zaliczyć można do umiarkowanego nurtu nominalizmu.

Próby określenia istoty społeczeństwa jako swoistego bytu nawiązywały niejednokrotnie do arystotelesowskiej nauki o kategoriach. Z tego punktu widzenia istotę społeczeństwa usiłowano określać za pomocą kategorii stosunku (św. Tomasz z Akwinu. F.G. Hegel. K. Marks). Na gruncie socjologii stanowisko takie reprezentuje Eugene Dupreel. Socjologia ujmowana jest jako nauka o stosunkach społecznych. Pojęcie to określone jest w sposób następujący: „Między dwoma osobnikami istnieje stosunek »P*»łeczny. gdy na skutek istnienia lub działania jednego z nich zachodzi zmiana w działaniu bądź stanach psychicznych drugiego” (E. Dupreel 1969. s. 20], Główna trudność polega jednak na tym. że nie można zredukować różnorodnych przejawów życia społecznego do jednej kategorii.

Orno logiczne problemy społeczeństwa, z chwilą powstania socjologii, odnosiły się do prób ścisłego określenia jej właściwego przedmiotu. Stopniowo obserwuje się w socjologii tendencję do odchodzenia od badania społeczeństwa jako pewnej całości na rzecz badania poszczególnych jego elementów, uznawanych za właściwy przedmiot tej nauki (zob. (P. Rybicki 1979. s. 37]). Socjologia przestaje być „nauką o społeczeństwie”, a staje się nauką o grupach

społecznych, stosunkach panujących mi_c dzy ludźmi, nauką o faktach społeczny* działaniach, interakcjach, procesach fo Przedstawiciele różnych orientacji ten*. tycznych w odmienny sposób definiują ją przedmiot. Empiryczne nastawienie socjologii powoduje, że kwestie ontologicznc schodzą na dalszy plan: lub odwrotnie: niemożność definitywnego rozstrzygnięcia problemów ontologicznych skłania do prtfc ominięcia tych zagadnień (zob. [P. Rybicki 1979. s. 28—36]) i skupienia się na badaniach empirycznych. Jednak nawet skrajne empirycystycznc podejście socjologii opiera się na jakichś przesłankach ontolwpcz-nych, których co najwyżej badacz może sobie w pełni nie uświadamiać.

Spór nominalizmu z realizmem ukazuje, że właściwym przedmiotem socjologu jest człowiek bądź grupa (zbiorowość) społeczna. Nawet jeśli uznać człowieka za wyłączny obiekt zainteresowań poznawczych socjologii, to w ramach poszczególnych teorii socjologicznych przyjmowane są różne koncepcje człowieka. Przykładowo, Paweł Rybicki [1979, s. 39-42] wyróżnił koncepcję abstrakcjom styczną (człowiek jest wyłącznie podmiotem zachowań i działań), natu-ralistyczną (człowiek to przede wszystkim istota reagująca na bodźce pochodzące z otoczenia), humanistyczną (człowiek to podmiot działań zmierzający do realizacji wartości i przypisujący tym działaniom pewne znaczenie). W tego typu ujęciu kwestie cytologiczne nadal pozostają aktualne, z tym. Ze teraz odnoszą się one do sposobu ujmowania człowieka. Podobne trudności dotyczą kultury, która również często uznawana jest za mitologiczny składnik rzeczywistości badanej przez socjologię.

Relacje zachodzące między jednostką a społeczeństwem przybierają niekiedy charakter przeciwieństwa. Kontrowersje metafizyczne mogą dostarczać teoretycznego uzasadnienia dla stanowiska postulującego podporządkowanie jednostki społeczeństwu, lub odwrotnie „Osobnik i społeczność to dwie strony rzeczywistości ludzkiej, które pozo-