DSCN1777 (2)

Ontologia społeczeństwa 125

mowo, często w sposób niezauważalny, w długiej perspektywie czasowej. Najlepszą ich ilustracją jest przekształcenie się wojowników w dworzan.

Przemiany obyczajów dokonujące się współcześnie dotyczą m.in. Życia rodzinnego (upadek wielkiej rodziny, zmiany relacji między rodzicami a dziećmi), roli kobiety, relacji międzygeneracyjnych, życia w środowisku zamieszkania (zob. [M. Czerwiński 1972]). Szybkość i radykalny charakter zachodzących zmian obyczajowych pozwalają mówić o rewolucji obyczajowej. Szczególnie istotną rolę odegrał w tym względzie okres masowych buntów młodzieży zapoczątkowany w 1968 r. (A.S.)

Zob. cywilizacja, ethos, habitus. internalizacja, konformizm, kontrkultura. kontrola społeczna, normy społeczne, podkultura, przymus, szok kulturowy, tradycja, zwyczaj.

Literatura:

Czerwiński M, 1972, l*rzemiany obyczaju, PIW, Warszawa.

Elias N.. 1980. Przemiany obyczajriw w cywilizacji Zachodu, PIW. Warszawa.

Ossowska M.. 1947, Podstawy nauki o moralności, Czytelnik. Warszawa.

Sumncr W.G.. 1995. Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Szczepański J., 1970. Elementarne pojęcia socjologii, PWN. Warszawa.

Ontologia społeczeństwa, dział filozofii społecznej zajmujący się badaniem podstaw bytu społecznego. Na początku XIX w. socjologia wyodrębniła się z filozofii jako osobna dziedzina nauki. I chociaż obecnie stanowi ona w pełni samodzielną dyscyplinę wiedzy, to jednak jej związki z filozofią w dalszym ciągu są dosyć ścisłe. Wyodrębnić można przynajmniej dwa obszary problemowe. w których wzajemny związek filozofii i socjologii jest szczególnie widoczny. Pierwszy z nich dotyczy procesu poznania naukowego, a zwłaszcza tkwiących u jego podstaw założeń (ontologicznych.

epistemologicznych, aksjologicznych i metodologicznych). Drugi obszar odnosi się do określenia istoty rzeczywistości społecznej, a zwłaszcza jej cech charakterystycznych w porównaniu z innymi rodzajami bytu.

Ontologia społeczeństwa usiłuje odpowiedzieć na pytanie, czym jest społeczeństwo, a ściślej, co jest jego zasadniczą substancją. IV zależności od odpowiedzi na te pytania wyróżnić można rozmaite orientacje teoretyczne. Najbardziej znany jest spór między nominał izmem a realizmem (jego początki sięgają w filozofii X w.). Nomina—

Iizm głosi, że nic istnieje nic takiego, co zazwyczaj określa się jako ..społeczeństwo*' lub .grupa społeczna”; są to terminy puste, nie posiadające realnego desygnalu. Realnie istnieją tylko ludzie. Cechy przypisywane społeczeństwu lub grupie społecznej można zredukować do cech zbioru tworzących je jednostek. Głównymi przedstawicielami tej orientacji są zwolennicy psychologizmu w socjologii — Gabriel Tarde i Gustaw Le Bon.

Realizm utrzymuje natomiast, że społeczeństwo, a także grupy społeczne, są czymś więcej niż tylko zbiorem jednostek Stanowią one pewną jedność i całość, która istnieje obiektywnie i ma charakter nadrzędny w stosunku do bytów jednostkowych. W socjologii stanowisko to znajduje najczęściej wyraz w dyrektywie metodologicznej zalecającej badanie poszczególnych procesów zachodzących w społeczeństwie lub grupie bez rozstrzygania problemu realności jej istnienia. Zwolennikami tego stanowiska są m.in. Emil Durkhcim, l.udwik Gumplowicz i Stefan Czarnowski

Oprócz nominał izmu i realizmu wyróżnia się jeszcze dwa dalsze stanowiska: fik-cjonizm oraz modaIizm genetyczny (aprioryczny) (zob. [X. Szczurkiewicz 1970. s. 338—355]). W fikcjonizmie uznaje się. że nawet w przypadku gdy realne istnienie grupy czy społeczeństwa jest złudzeniem (fikcją), lecz ludzie uznają istnienie tych zbiorowości za realne i znajduje to wyraz w ich zachowaniach społecznych, to socjo-