DSCN1791

Porządek społeczny 139

winna stać się obowiązującym kierunkiem działań politycznych lub nawet - w wersji skrajnej - najwyższym prawem. Populizm może stanowić element mobilizujący aktywność szerokich kręgów społecznych do walki / różnymi formami niesprawiedliwości i dyktatury. Wysuwanie różnego typu haseł populistycznych, żądanie przywrócenia praw „ludowi” i uszanowania woli większości, stanowi częstokroć początek rewolucji demokratycznej. Populizm stanowi zarazem zagrożenie dla uformowanych systemów demokratycznych. Wolą większości dosyć łatwo manipulować, ludzie nie zawsze dokładnie sami wiedzą czego chcą (zob. (E. Wnuk-Lipiński 1996, s. 260]), w niekló-rych wypadkach do rozstrzygnięcia jakiejś kwestii wymagana jest wiedza specjalistyczna, a nie opinia większości [J.A. Schumpe-ter 1995]. (A.S.)

Zob. ideologia, konflikt społeczny, korporaty-wizm. ruchy społeczne, tłum, władza.

Literatura:

Rikcr W.H., 1982. Liberalism ągainst Populism: A Confrontation between the Theory of De-mocrucy and the Theory of Social Choice, Frecman, San Francisco.

Sdiumpctcr J.A.. 1995, Kapitalizm, socjalizm.

demokracja, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Wnuk-Lipiński Ii.. 1996, Demokratyczna rekonstrukcja. Z socjologii radykalnej zmiany społecznej, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Porządek społeczny (ład społeczny), forma organizacji tycia społecznego, zapewniająca koordynację działań indywidualnych i zbiorowych. W zależności od istniejącego typu porządku społecznego wyróżnia się odmienne typy społeczeństw, np. militarne i industrialne (Herbert Spencer), społeczeństwa o porządku arystokratycznym i demokratycznym (Alexis dc Tocquc-ville), kapitalistyczne i socjalistyczne (podstawowymi zasadami organizującymi działania podmiotów są odpowiednio: rynek i plan). W obrębie teorii rozwoju społecznego próbuje się ustalić czynniki warunkujące oraz prawidłowości dotyczące przebiegu zmian różnych typów ładu społecznego.

Najczęściej wyróżnia się monnccntryc/-ny i policentryczny (pluralistyczny) typ porządku społecznego. W społeczeństwie mo-noccntrycznyrn działania wyznaczane są przez jedno centrum decyzyjne. W społeczeństwie pluralistycznym występuje wielość ośrodków decyzji i działania zależne są od indywidualnych wyborów członków zbiorowości. Stanisław Ossowski (1983, s. 80-105] rozwinął ten podział, wyróżniając dodatkowo ład przedstawień zbiorowych, w którym zachowania wyznaczane są przez konformizm wobec tradycyjnych norm i wzorów zachowań, oraz ład systemu porozumień, który charakteryzuje się występowaniem zorganizowanego współdziałania wielu ośrodków decyzyjnych.

W badaniach socjologicznych zmierza się często nie tylko do wykrycia obiektywnych wyznaczników ładu społecznego, ale także do ustalenia, w jaki sposób różne grupy społeczne postrzegają istniejący typ porządku społecznego oraz jakie posiadają wizje porządku idealnego (wyobrażenia na temat tego, jak być powinno). Wojciech Zaborowski [1988, s. 149] wskazuje, że „wizje porządku społecznego można traktować jako swoiste «podłoże świadomość i», które stwarza lepsze lub gorsze warunki przyjmowania przez jednostkę nowych idei, postaw i wartości, a także wpływa na potencjalną gotowość do przejawiania takich czy innych zachowań”. Na podstawie przeprowadzonych badań wyodrębnia on cztery typy respondentów, przyjmujących odmienne wizje porządku społecznego: typ optymistyczny, przyzwalający, reformatorski i radykalny |ibidem, s. 149-202]. Różnice między nimi dotyczą ostrości postrzegania struktury społecznej jako układu wertykalnego, stopnia podzielania przekonania, żc istniejący porządek wymaga zmiany, oraz zakresu oczekiwanych zmian.

Karl Mannheim [1992] wskazywał, że porządek społeczny podtrzymywany jest m.in. dzięki wytworzeniu przez zbiorowość specyficznych sposobów myślenia, które określał jako ideologie. Natomiast w uto-