DSCN1741

Kontrola społeczna 89

czaj w odmowie poparcia dla władzy i jej polityki bądź też - głównie w czasach kryzysu — w akcjach otwartego protestu społecznego" [W. Adamski 1990, s. 2.19]. (A.S.)

Zob. aktywizm, konflikt społeczny, ruchy społeczne. styl życia, zmiana społeczna.

Literatura:

Adamski W.. 1990. Konflikt interesów a przemiany struktury społecznej [w:] Interesy i konflikt. Studia nad dynamiką struktury społecznej w Polsce, pod red. W, Adamskiego, Ossolineum. Wrocław.

Bell D., 1994, Kulturowe sprzeczności kapitalizmu, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Dyoniziak R., 1965, Młodzieżowa „podkultura". Studium socjologiczne. Wiedza Powszechna, Warszawa.

Jawłowska A., 1975, Drogi kontrkultury, PIW, Warszawa.

Palcczny T„ 1997, Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie, Zakł. Wyd. „Nomos”, Kraków.

Kontrfaktyczność (ang. counterfactual). sposób analizy alternatywnych wersji przebiegu jakiegoś procesu (historycznego, społecznego, gospodarczego itp.) przy założeniu, że zdarzyło się coś, co faktycznie nie miało miejsca. Zmierza się do uzyskania odpowiedzi na tzw. pytania kontrfaktyczne typu: „co by było, gdyby...?”. Warto zauważyć, że kontrfaktyczność występuje także w wyjaśnianiu naukowym (zwłaszcza wyjaśnianiu przyczynowym). Wskazując przyczyny zajścia jakiegoś zdarzenia, zakłada się milcząco, że gdyby one nie zaistniały, to dane zdarzenie by nie wystąpiło. Przykładowo, uznając, że jakieś działanie jest niezgodne z interesami jednostki lub grupy, zakłada się, że wiadome jest, jakie działania są zgodne z tymi interesami. Kontrfaktyczność stanowi podstawę weryfikacji (falsy-fikacji) hipotez [S. Andreski 1992, s. 80]. (A.S.)

Zob. artefakty, detemunizm w socjologii, fakt społeczny, falsyfikacja, rozwój społeczny, weryfikacja.

Literatura:

Andreski S., 1992, Maxa Webera olśnienia i pomyłki. PWN, Warszawa.

Kontrobyczaj, zob. instytucja totalna, obyczaj.

Kontrola społeczna, system różnorodnych oddziaływań ze strony otoczenia społecznego wymuszający na jednostce lub zbiorowości zachowania zgodne z obowiązującymi normami, wartościami i wzorami społecznymi. Funkcją kontroli społecznej jest przeciwdziałanie zachowaniom dewiacyjnym i wymuszanie zachowań konformi-stycznych. W ten sposób usiłuje się zapewnić realizację czynności istotnych dła przebiegu życia społecznego, zwłaszcza wywiązywanie się z ról społecznych.

Aby dana zbiorowość nie uległa dezintegracji lub rozpadowi, jej poszczególni członkowie muszą wykonywać pewne działania na rzecz szerszej zbiorowości, wywiązywać się z przyjętych zadań i obowiązków. Wobec jednostek nie wywiązujących .się z tych zadań, naruszających ustanowione normy zachowań itp., zbiorowość musi mieć możliwość wywierania różnymi sposobami nacisku, aby w razie potrzeby wymusić oczekiwane zachowania. Stosuje się środki od najłagodniejszych, takich jak sugestie. nakazy, perswazja, aż do przymusu lub ostracyzmu. Odwoływanie się do tego typu sankcji ma na celu nie tylko wymuszenie zmiany zachowań jednostki lub grupy, pełni także funkcję protekcyjną — pozwala innym zobaczyć, co ich może czekać, gdyby przestali właściwie wywiązywać się z podjętych zobowiązań społecznych. W stosunku do jednostek wywiązujących się z przyjętych obowiązków, przestrzegających norm. wartości i wzorów zachowań stosuje się różnego typu pochwały i wyróżnienia; ich przejawem jest np. wysoki prestiż społeczny, szacunek otoczenia. System kontroli społecznej w tego typu przypadkach polega przede wszystkim na interioryzacji norm i wartości społecznych, co traktowane jest przez jednostkę jako nakaz moralny lub na-