3 (2045)

WPŁYW SPOŁECZNY 1 89

obserwować. Efekty zanikały, gdy y posób oczywisty dla badanych inne osoby nie mogły ich obserwować (bo miały założone słuchawki i opaski na oczy). Wyniki te doprowadziły Cottrella i jego współpracowników do hipotezy, że sama obecność innych nie wystarcza. W ciągu życia uczymy się, że inni ludzie są dla nas źródłem nagród i kar i że zależy to od tego, jak oceniają nasze zachowanie. Pobudzenie wywołuje zatem nie tyle sama~obecność innycHTnellwrażliwienielialch oceny.

^Uwrażliwienie na oceny innych może być przekonywającym wyjaśnieniem w wypadku ludzi, lecz staje się wielce problematyczne w wypadku zwierząt, tym bardziej że efekt fa-cylitacji obserwowany jest często wśród zwierząt o zapewne mało wyrafinowanej psychice, na przykład wśród owadów.

Inni badacze (np. Markus, 1981) wskazują jednak na to, że sama obecność innych jest warunkiem wystarczającym do wywołania hamowania i facylitacji. Oba efekty występują bowiem także w sytuacjach, w których badani nie mieli żadnych podstaw do oczekiwania, że inne osoby obecne w sytuacji mogą oceniać ich zachowanie. Czy sama obecność innych jest więc wystarczającym źródłem pobudzenia?

Robert Baron (1986) postuluje, że źródłem pobudzenia jest konflikt między dwiema tendencjami: (1) do skupiania uwagi na wykonywanym zadaniu i (2) do zwracania

uwagi na innych, którzy przy wykonywaniu zadania są obecni. Eksperymenty inspirowane tą hipotezą konfliktu uwagi (distraction-conflict theory) wskazują, że wpływ obecności innych na poziom wykonania zadania faktycznie zanika w warunkach, w których nie ma żadnych powodów, by badani zwracali uwagę na pozostałe osoby, a zatem gdy nie ma konfliktu uwagi powodującego pobudzenie. Wpływy takie _pojawiają się natomiast, gdy sytuacja prowokuje, lub wręcz zmusza do zwracania uwagi i na zadanie, i na innych. To wyjaśnienie można zastosować także do zwierząt.

46.2

Konformizm

Konformizm to dostosowywanie przez ludzi swoich postaw, przekonań i zachowania do norm społecznych przyjętych w grupie. Zwykle proces dostosowania jest spontaniczny i mimowolny. Nawet wtedy, gdy mówimy o nacisku wywieranym przez grupę na jednostkę, nie oznacza to presji innej niż ta, która wynika jedynie z faktu, że członkowie grupy nie ukrywają przed sobą swoich postaw, opinii, norm.

■■i RAMKA 46.1

Solomon Asch (1955) prosił badanych, by spośród trzech wyraźnie różniących się długościami linii wybrali tę, która jest równa czwartej linii - przedstawionej na oddzielnej planszy. Liczba błędów była znikoma, gdy badani oceniali długość w samotności (2-5%). W warunkach eksperymentalnych uczestnicy wykonywali to samo zadanie, ale w obecności innych osób, rzekomo również badanych, choć w rzeczywistości byli to współpracownicy eksperymentatora, którzy swoje oceny wypowiadali przed badanym. W większości prób podawali oni oceny błędne, ale czynili to w sposób jednomyślny. W serii eksperymentów okazało się, że znakomita większość, bo aż trzy czwarte badanych, przynajmniej raz zgodziła się z błędną oceną innych, czyli przejawiła konformizm. Zachowania konformistyczne odnotowano w sumie w ponad jednej trzeciej wszystkich prób.